آفاق خبري آژانس؛ کابل: اوکرایني او روسي چارواکي د جګړې له پیل راهیسې، د لومړي ځل لپاره د ترکیې په منځګړیتوب، دوه ورځې وړاندې (جمعه، غویي ۲۶مه) په ستانبول ښار کې سره کېناستل. دې ناستې چې شاوخوا دوه ساعته دوام وکړ، دواړو لوریو هوکړه وکړه، چې زر- زر بندیان به آزادوي. که څه هم د اوکراین ولسمشر ولادیمیر زلنسکي له خپل روسي سیال سره د مخامخ ناستې په هیله ترکیې ته تللی و او داسې تمه کېده، چې د امریکا او ترکیې په منځګړیتوب به د دواړو هېوادونو مشران سره کېني، خو وروسته له هغه چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ په دې غونډه کې د نه ګډون اعلان وکړ، روسي لوري هم یو ټیټپوړی پلاوی د ستانبول غونډې ته واستاوه.
کومې تمې چې له دې غونډې کېدې، برعکس شوې، له روسیې پرته د منځګړو په ګډون، ټول اړخونه د ناستې له پایلو ناخوښ برېښې؛ د غونډې له پایته رسېدو وروسته، د امریکا بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو له یوې امریکایۍ رسنۍ سره په خبرو کې وویل، څو چې ټرمپ او پوتین سره ونه ګوري، د دې جګړې پایته رسېدل ناشوني برېښي. ښاغلي روبیو زیاته کړه: «ټرمپ سولې ته تر رسېدو زموږ ترڅنګ ولاړ دی، خو موږ د بېمانا لیدنو لپاره تګ راتګ نشو کولی، یوازې د ټرمپ او پوتین لیدنه کولی شي په دې برخه کې د پرمختګ لامل شي.»
د مارکو روبیو له دې څرګندونو یوه ورځ وروسته، پرون (شنبه، غویي ۲۷مه) په «ټروت سوشال» شبکه کې د یوه پیغام په خپرولو سره ویلي، چې سبا دوشنبه (غویي، ۲۹مه) به د روسیې له ولسمشر ولادیمر پوتین سره تلیفوني خبرې وکړي. د امریکا ولسمشر زیاته کړې: «د دوشنبې په ورځ په سیمهییز وخت ۱۰:۰۰ بجې به له ولادیمیر پویتن سره تلیفوني خبرې وکړم. د دې خبرو اصلي محور د وینو ویالو، چې هره اونۍ څه د پاسه پنځه زره اوکرایني او روسي سرتېري پکې وژل کېږي، بندول دي. همداراز به د سوداګریزو مسایلو په اړه هم ورسره خبرې وکړم.» ټرمپ همداراز زیاته کړې، چې له پوتین سره تر خبرو وروسته به د اوکراین له ولسمشر ولادیمیر زلنسکي او ناټو غړو هېوادونو له ځینو مشرانو سره هم خبرې وکړي.
د زلنسکي د هغو څرګندونو په غبرګون کې، چې ګواکې پوتین ده سره له لیدنې وېره لري، د کرملېن ماڼۍ ویاند دیمتري پسکوف وایي، چې د پوتین او زلنسکي لیدنه هغه مهال شونې ده، چې د مشخصو هوکړو امکان واوسي. د پسکوف په خبره، دا لیدنه یوازې په هغه صورت کې امکان لري، چې دواړه لوري د هوکړې په چوکاټ کې مشخصو پایلو ته ورسېږي.
د ترکیې غونډې له پایته رسېدو وروسته، د اروپایي ټولنې غړو هېوادونو مشرانو او انګلستان او کاناډا لومړي وزیرانو هم د روسیې پر ولسمشر ولادیمیر پوتین نیوکې وکړې او خبرداری یې ورکړ، چې د جګړې دوام په صورت کې به د اوکراین ترڅنګ ودرېږي. د برېټانیا لومړي وزیر کېیر سټارمر پر خپله ایکس پاڼه لیکلي، چې که پوتین د مذاکراتو مېز ته د حاضرېدو لېوالتیا نه لري، بیه به یې پرې کړي او ټینګار یې کړی، چې له متحده ایالتونو سره به په ګډه د روسیې پر وړاندې دریځ غوره کوي. د کاناډا لومړي وزیر مارک کارني بیا ویلي، چې هېواد به یې د جګړې تر پایته رسېدو او سولې ټینګښت پورې د اوکراین ملاتړ ته دوام ورکوي.
اوس پوښتنه دا ده، چې پوتین له زلنسکي سره مخامخ خبرو ته ولې ارزښت نه ورکوي؟
روسیه چې اوکراین سره پیل شوې جګړه «ځانګړي عملیات» بولي، په وار وار یې ویلي، څو چې د اوکراین له لوري د دوی ملي ګټو پر وړاندې شته ګواښونه له منځه نه وي تللي او ټاکل شویو موخو ته نه وي رسېدلي، جګړې ته به دوام ورکوي. د ورسیې ولسمشر په ځلونو ویلي، چې دا جګړه یې د خپل هېواد د راتلونکي لپاره پیل کړې او دا چې امریکا او ملګرو یې هڅه کوله، ځانونه د روسیې تر پولو را ورسوي، نو مجبور شو د اوکراین پر وړاندې دا جګړه پیل کړي.
سره له دې چې د اوکراین او روسیې ترمنځ روانه جګړه له تېرو نږدې درېنیمو کلونو راهیسې دوام لري، واک ته د ډونالډ ټرمپ په رسېدو سره، د دې جګړې د سولهییز حل هلې ځلې چټکې شوې دي. لومړی ځل امریکایي او روسي پلاوو د سعودي پلازمېنه ریاض کې د اوکراین له ګډون پرته د دې جګړې د پایته رسېدو په تړاو ناسته وکړه، هغه ناسته چې د اوکراین له سخت غبرګون سره مخ او زلنسکي ګوټڅنډنه وکړه، چې د دوی په نشتون کې هره پرېکړه ورته د منلو نه ده. د زلنسکي دې دریځ د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ غوسه کړ او ان تر دې چې هغه یې له سراسري ټولټاکنو په تېښته تورن کړ. له دې ورها خوا څو ورځې وروسته ټرمپ په سپینه ماڼۍ کې د زلنسکي کوربه و، چې په عین حال کې یې د خپل مرستیال په حضور کې بې عزته او له سپینې ماڼۍ رخصت کړ.
امریکایي چارواکي اوس په دې وپوهېدل چې د روسیې پر وړاندې هر ډول فشار پایله نه ورکوي، نو د تقابل پر ځای یې تفاهم ته مخه کړې او هڅه کوي، چې د اوکراین له جګړې په یوه بهانه پښې سپکې کړي او د افغانستان په څېر په بېعزتۍ د اوکراین په جګړه کې هم ماتې ونه خوري؛ نو په همدې اساس وخت ناوخته هڅه کوي روسیه د مذاکراتو مېز ته حاضره کړي؛ اوس چې د جګړې درېدو او دوام توپ د پوتین په میدان کې دی، طبیعي ده چې دوی دي او د جګړې پایته رسېدو او مذاکراتو ته حاضرېدو پرېکړه به پوتین او روسان کوي، نه امریکایان او د دوی ملګري.
پوتین پوهېږي، چې امریکا نور د اوکراین ملاتړ نشي کولی، نو له همدې امله لوبه په خورا ځیرکتیا مخته وړي او هڅه کوي، چې د اوکراین جګړې پایته رسېدو په نتیجه هغه موخې چې دوی یې د تحقق په پار جګړه پیل کړې وه، ترلاسه کړي، چې دا به امریکا او د دوی اروپایي ملګرو ته تر ټولو ستره او له ننګه ډکه ماتې وي.
زلنسکي چې د امریکا او ناټو په اشاره یې روسیې سره جګړه پیل او هېواد یې ټوټه ټوټه کړ، اوس نه یوازې دا چې د امریکا له ملاتړه بېبرخې شوی، بلکې سخت سپک او په هره غونډه کې رټل شوی هم دی. امریکایانو زلنسکي ته په ډاګه کړې، چې نور یې د جګړې په ډګر کې ملاتړ نشي کولی او چېرې د روسیې پر وړاندې له امریکایي وسلو کار اخلي، نو په بدل کې به یې یا خپلې طبیعي سرچینې او یا هم پیسې د دوی په واک کې ورکوي. د دې ترڅنګ یې، د ناټو غړیتوب خوبونه، چې د اوکراین یو له مهمو اهدافو و، اوس یې رښتیا کېدل ناممکنه دي. اوکرایني چارواکي اوس په دې وپوهېدل، چې امریکایانو دوی د خپلو ګټو په پار په خوږو ووژل نه په ترخو، زلنسکي د خپلو ناسمو سیاستونو قرباني شو، هغه د یو چا خبره، د امریکا دښمني خطرناکه، خو دوستي یې تر هغې هم خطرناکه او وژونکې ده.
امریکا له دې جګړې د تېښتې دوې لارې لري:
- لومړی دا چې یا به ځان، خپل ملګري او اوکراین دې ته چمتو کوي، چې د پوتین غوښتونو ته به غاړه ږدي او د افغانستان په څېر به د اوکراین په جګړه کې رسمآ ماتې مني.
- دویمه لار دا چې، د خپل ملي او نړۍوال حیثیت او جایګاه ساتلو په پار به، د روسیې پر وړاندې د جګړې په ډګر کې د اوکراین ملاتړ کوي، دوی ته به پوځي مرستې او مالي ملاتړ چمتو کوي.
ښایي امریکا د دویم آفشن پر ځای، لومړي آفشن ته لومړیتوب ورکړي او د مذاکراتو تر نامه لاندې له روسانو سره د جګړې له ډګره د تېښتې یوه داسې پلمه ولټوي، چې نه یې نړۍوال برم ته زیان ورسېږي او نه هم د دې جګړې دوام په صورت کې له اقتصادي اړخه تاوان وویني.