پس از سقوط جمهوریت و تسلط دوباره امارت اسلامی، جهان روابط خود با حاکمیت جدید در افغانستان را به حالت تعلیق درآورد و هیچ یک از کشورهای منطقه و جهان آنرا به رسمیت نشناخت. پس از گذشت حدود چهار سال، تلاش‌هایی برای پیوستن دوباره افغانستان به جامعه بین‌المللی نیز انجام شد، اما نه‌تنها که نتیجه‌ی ملموسی نداشت، بلکه روابط امارت اسلامی با جهان نیز به بن بست خورد. حالا سازمان ملل متحد آستین بالا زده تا برای عبور از این وضعیت، نقشه راه ترسیم کند. این سازمان در فبروری سال روان، طرحی را زیر نام «موزاییک» یا «نقشه راه همه‌جانبه برای افغانستان» پیشنهاد کرد.
در این یادداشت به ویژگی‌های این طرح می‌پردازیم که آیا تجویز این نسخه می‌تواند درد افغانستان را دوا کند؟
ویژگی‌های طرح موزاییک
طرح موزاییک سازمان ملل در مورد افغانستان (Afghanistan Mosaic Plan)، ابتکاری است که توسط یوناما برای نقشه راه آینده افغانستان پیشنهاد شده تا زمینه عادی‌سازی روابط جهان با امارت اسلامی را فراهم کند.
یکی از ویژگی‌های این طرح، اقدام در برابر اقدام است، یعنی در ازای هر گام مثبت امارت اسلامی، واکنشی متناسب به آن داده خواهد شد.
موزاییک دو بخش عمده دارد؛ یکی رسیدگی به نیازهای فوری انسانی در افغانستان، دوم اقدام برای رفع موانعی که سد راه تعامل میان افغانستان و جهان شده است.
بر اساس این طرح، جامعه جهانی بر خواست‌های همیشگی خود تاکید کرده، اما امارت اسلامی همواره از جهان خواسته که تحریم‌ها باید رفع شوند، نمایندگی‌های سیاسی و دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان به حکومت سرپرست واگذار شوند.
موزاییک به عنوان نقشه راه سیاسی برای پایان دادن به چالش‌ها و مشکلات و همچنان دستیابی به صلح پایدار در افغانستان طراحی شده و بر ایجاد چارچوبی برای همکاری بین‌المللی و منطقه‌ای به ویژه از طریق فرایندهایی مانند دوحه تاکید دارد. در کنار این، موزاییک به هماهنگی کمک‌های بشردوستانه برای مقابله با بحران انسانی در افغانستان نیز توجه دارد و تلاش می‌کند تا کمک‌ها به‌گونه موثر به نیازمندان برسد.
تقویت همکاری بین‌المللی
طرح موزاییک از طریق تعامل با کشورهای منطقه و جامعه جهانی، به دنبال ایجاد پشتی‌بانی گسترده برای اجرای نقشه راه سیاسی و بازگرداندن افغانستان به جامعه بین‌المللی است و از طریق فرایندهای مانند «روند دوحه» تلاش کرده تا کشورهای منطقه و جهان را برای پشتی‌بانی از صلح در افغانستان گردهم آورد. موزاییک به دنبال جلب همکاری کشورهای همسایه، مانند پاکستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی برای رسیدگی به مسایل امنیتی منطقه‌ای مانند تروریزم و قاچاق مواد مخدر است.
همچنان این طرح، انتقادهایی را نیز برانگیخته است که می‌تواند همکاری بین‌المللی را تضعیف کند.
اثربخشی طرح موزاییک
تغییر اولویت‌های جهانی و کاهش کمک‌های مالی بین‌المللی، توانایی سازمان ملل برای اجرای طرح موزاییک را محدود کرده است، اما این طرح به‌گونه‌ی ساخته شده که بتواند با شرایط متغیر افغانستان سازگار شود، هرچند منتقدان به این باور اند که طرح هنوز فاقد سازوکارهای اجرایی روشن است. در سویی دیگر، برخی‌ها معتقدند که ابهام در تعریف نقش گروه‌های گونه‌گون و نبود جزییات اجرایی از جمله چالش‌های مطرح‌شده در مورد این طرح است. آگاهان مسایل سیاسی هم موفقیت موزاییک را به همکاری امارت اسلامی و پشتی‌بانی جامعه بین‌المللی وابسته می‌دانند.
آیا طرح موزاییک درد افغانستان را دوا می‌کند؟
طرح موزاییک به هدف حل مشکلات افغانستان، تلاش دارد با درنظر گرفتن مسایل حقوق بشری، مبارزه با تروریزم و تعامل با جهان به صلح و ثبات پایدار در افغانستان کمک کند، آگاهان معتقدند که این طرح می‌تواند با تقویت هماهنگی میان جامعه جهانی و امارت اسلامی، زمینه‌ساز گفت‌وگوهای سازنده، کاهش تحریم‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی و انسانی در افغانستان شود. با این همه، هنوز پیش از وقت به نظر می‌رسد تا قضاوت کرد که این طرح بتواند به گونه اساسی به چالش‌های چندین ساله افغانستان نقطه پایان بگذارد، اما نفس تلاش‌های بین‌المللی برای بهبودی وضعیت افغانستان و ادغام دوباره کشور به جامعه بین‌المللی حایز اهمیت است و این می‌تواند گامی به سوی آینده روشن مردم افغانستان باشد.
