در سال‌های گذشته، دوحه، پایتخت قطر، به یکی از مهم‌ترین مراکز تصمیم‌گیری و دیپلماسی درباره افغانستان تبدیل شده است.
قطر با سیاست فعال و متوازن خود توانسته جایگاهی ویژه در مدیریت بحران افغانستان به دست آورد؛ نقشی که نه تنها در میزبانی از مذاکرات تاریخی امارت اسلامی و امریکا در سال ۲۰۲۰ نمود، بلکه پس از تحولات سیاسی سال ۲۰۲۱ نیز ادامه یافت.
دفتر سیاسی امارت اسلامی در دوحه، که از سال ۲۰۱۳ به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد، در عمل به کانالی رسمی برای گفت‌وگوهای دیپلماتیک با جامعه بین‌المللی تبدیل شد. این پیشینه باعث شده که قطر امروز از نفوذی قابل توجه بر حکومت سرپرست برخوردار باشد و بسیاری از مذاکرات حساس جهانی درباره افغانستان، چه علنی و چه پشت پرده، در این شهر انجام شود.
در این چارچوب، سفر اخیر امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه امارت اسلامی ، به دوحه اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. آقای متقی روز گذشته در دوحه با شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر، دیدار کرد.
این دیدار در حالی انجام شد که کابل نیز در روزهای اخیر شاهد رفت‌وآمدهای دیپلماتیک چهره‌های بلندپایه کشورهای مختلف بوده است. حضور هیأت‌های دیپلماتیک در کابل نشان‌دهنده افزایش علاقه برخی کشورها به تعامل محدود یا مدیریت‌شده با حکومت سرپرست است، هرچند این دیدارها به معنای به رسمیت شناختن رسمی امارت اسلامی نیست.
پیامدها و اهداف سفر امیرخان متقی به دوحه:
۱. تثبیت روابط استراتژیک با قطر: امارت اسلامی تلاش دارد رابطه‌اش با قطر را از سطح روابط سنتی به شراکت راهبردی ارتقا دهد. قطر به عنوان یکی از معدود کشورهایی که روابط فعال و بدون قطع رسمی با حکومت سرپرست افغانستان دارد، می‌تواند نقش کلیدی در بازگشایی مسیرهای دیپلماتیک جهانی برای افغانستان ایفا کند.
۲. رایزنی درباره تعامل بین‌المللی: با توجه به افزایش فشارهای بین‌المللی بر امارت اسلامی، از جمله تحریم‌ها و فشارهای حقوق بشری، گفتگو با مقامات قطری می‌تواند زمینه‌ساز طرح‌های ابتکاری برای بهبود تعامل با سازمان‌های بین‌المللی و برخی کشورهای غربی شود.
۳. جذب کمک‌های بشردوستانه و اقتصادی: افغانستان در وضعیت بحرانی اقتصادی قرار دارد. گفت‌وگو درباره چگونگی استمرار کمک‌های بشردوستانه، جذب سرمایه‌گذاری‌های قطری و همچنین استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی منطقه‌ای، بخشی از دستور کار این دیدار بوده است.
۴. تقویت نقش قطر به عنوان میانجی: قطر به دنبال حفظ موقعیت خود به عنوان میانجی بی‌طرف در بحران افغانستان است. استقبال از متقی در سطح عالی نشان می‌دهد که دوحه همچنان خواهان ایفای نقش فعال در مدیریت آینده سیاسی و اقتصادی افغانستان است.
در همین راستا، برخی از کارشناسان حوزه سیاست معتقدند که نقش‌آفرینی قطر در روند تعاملات امارت اسلامی با غرب، به‌ویژه ایالات متحده، صرفاً یک میانجی‌گری موقت نبوده، بلکه بخشی از یک راهبرد کلان این کشور برای تثبیت جایگاه دیپلماتیک خود در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی است. در شرایطی که برخی از کشورهای همسایه افغانستان، به دلایل امنیتی، سیاسی یا فشارهای بین‌المللی، از ایفای چنین نقشی بازمانده‌اند، قطر توانسته با استفاده از یک دیپلوماسی فعال، جای خالی آنان را پر کند.
نثار احمد شیرزی، کارشناس حوزه سیاست، در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق می‌گوید:«با آن‌که قطر از نظر جغرافیایی فاصلهٔ قابل توجهی با افغانستان دارد، اما در چند سال گذشته نقش بسیار کلیدی و فعالی در تسهیل روابط میان طالبان و ایالات متحده ایفا کرده است. این نقش‌آفرینی نه‌تنها قطر را به یک میانجی معتبر تبدیل کرده، بلکه جای برخی از کشورهای منطقه را نیز گرفته است که پیش از این به‌خاطر منافع همسو با واشنگتن، در این گونه تعاملات نقش بازی می‌کردند.»
به گفتهٔ آقای شیرزی، تلاش‌های قطر از تاسیس دفتر سیاسی حکومت سرپرست افغانستان در دوحه تا میزبانی مذاکرات صلح با امریکا و نشست‌های بین‌الافغانی، نشان می‌دهد که این کشور با بهره‌گیری از ظرفیت دیپلوماتیک خود، توانسته اعتماد هر دو طرف را جلب کند.
نثار احمد شیرزی می‌افزاید که نقش قطر، هم‌راستا با منافع امریکا در منطقه تعریف شده و در آینده نیز می‌تواند در تنظیم مناسبات بین‌المللی امارت اسلامی و دیگر بازیگران نقش‌آفرین باشد.
در دو دهه گذشته، افغانستان همواره در کانون توجه جامعه جهانی قرار داشته و تحولات سیاسی و امنیتی این کشور تأثیرات قابل‌توجهی بر معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی بر جای گذاشته است.
پس از خروج نیروهای خارجی و تسلط دوباره امارت اسلامی بر قدرت در سال ۲۰۲۱، وضعیت سیاسی افغانستان وارد مرحله‌ای تازه و پیچیده شد؛ مرحله‌ای که با عدم به رسمیت شناختن حکومت جدید، بحران اقتصادی گسترده و چالش‌های حقوق بشری همراه بوده است.
در این میان، کشور قطر با اتخاذ یک رویکرد فعال دیپلماتیک، تلاش کرده تا جایگاه خود را به عنوان میانجی قابل اعتماد در بحران افغانستان تثبیت کند. نقش برجسته قطر از زمان میزبانی مذاکرات صلح میان نمایندگان امارت اسلامی و ایالات متحده در سال ۲۰۲۰ آغاز شد و پس از تحولات سیاسی اخیر نیز ادامه یافته است. استقرار دفتر سیاسی امارت اسلامی در دوحه از سال ۲۰۱۳ تاکنون، این کشور را به یکی از معدود بازیگران بین‌المللی تبدیل کرده که توانسته هم با امارت اسلامی و هم با کشورهای غربی ارتباط فعال داشته باشد.
در این چارچوب، سفر اخیر امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه امارت اسلامی، به دوحه ادامه‌ای بر تلاش‌های دیپلماتیک کابل برای تحکیم روابط با قطر تلقی می‌شود. متقی پیش از این نیز چندین‌بار به دوحه سفر کرده است:
در سال‌های ۲۰۲۱، ۲۰۲۲ و همچنین ۲۰۲۳ امیر خان متقی در رأس هیأت‌هایی به قطر رفت و با مقام‌های قطری و نمایندگان کشورهای غربی دیدار کرد. در این سفرها، محور گفت‌وگوها پیرامون مسایل سیاسی، بشردوستانه، اقتصادی و آینده تعاملات بین‌المللی افغانستان بود.
نکته قابل توجه در مورد سفر اخیر متقی، دریافت معافیت یک هفته‌ای از تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل متحد بود. متقی که نامش در فهرست تحریم‌های شورای امنیت قرار دارد، برای انجام این سفر دیپلماتیک به دوحه، مجوز ویژه‌ای دریافت کرد. این معافیت نه تنها نشان‌دهنده سطح اهمیت دیدارهای اخیر است، بلکه گویای آمادگی برخی بازیگران بین‌المللی برای باز کردن روزنه‌هایی محدود از تعامل با حکومت سرپرست افغانستان نیز می‌باشد.
از سوی دیگر، دعوت رسمی برای این سفر نیز بر اهمیت آن افزوده است؛ چند روز پیش از انجام سفر، محمد بن عبدالعزیز الخلیفی، معاون وزیر امور خارجه قطر، در تماس تیلفونی با امیر خان متقی در کابل، رسماً از او دعوت کرده بود تا برای ادامه گفتگوها به دوحه سفر کند. این دعوت در ادامه روابط گرم و پیوسته میان کابل و دوحه، نشان‌دهنده عزم قطر برای حفظ نقش فعال در مدیریت بحران افغانستان است.
در حالی که برخی کشورها از برقراری روابط آشکار با امارت اسلامی خودداری کرده‌اند، قطر با میزبانی از این دیدارها و گفتگوها تلاش دارد تا ضمن حفظ توازن در دیپلماسی منطقه‌ای، نقش کلیدی خود را به عنوان پل ارتباطی میان حکومت سرپرست افغانستان و جامعه جهانی تثبیت کند.
حالا باید دید که در نهایت، آیا سفرهای امیرخان متقی و نقش میانجی‌گری قطر قادر خواهند بود تا شکاف‌های موجود در تعاملات بین‌المللی افغانستان را کاهش دهند و راهی برای بازگشت این کشور به جامعه جهانی فراهم کنند؟
