اجلاس وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای (SCO) که امروز (سه‌شنبه،۲۴ سرطان) در تیانجین چین برگزار شد، به عنوان گامی کلیدی در تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی این سازمان، توجه بسیاری را به خود جلب کرد، این نشست با حضور کشورهای قدرتمند مانند روسیه، چین و ایران، بستری برای بحث درباره مسایل حیاتی مانند امنیت، اقتصاد و ثبات منطقه‌ای فراهم کرد. در این یادداشت به اهمیت استراتژیک این اجلاس، نقش محوری چین به عنوان میزبان، جایگاه ایران به عنوان عضو رسمی، مواضع اعضای شانگهای در قبال مساله افغانستان و پیامدهای منطقه‌ای و جهانی این رویداد پرداخته شده است.
اهمیت استراتژیک سازمان همکاری شانگهای
سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک سازمان بین‌المللی با تمرکز بر همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی از اهمیت استراتژیکی برخوردار است که این اهمیت در توانایی آن برای ایجاد هماهنگی بین قدرت‌های بزرگ (مانند چین، روسیه، هند) و کشورهای منطقه‌ای نهفته است. این سازمان نه‌تنها به عنوان یک سپر در برابر تهدیدات امنیتی عمل می‌کند، بلکه به عنوان ابزاری برای تقویت نفوذ ژئوپلیتیک و اقتصادی اعضا در برابر نظام‌های غربی و پیشبرد اهداف چندجانبه‌گرایانه در جهان نیز نقش‌آفرینی می‌کند.
محمد اسحاق دار، معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه پاکستان پس از پایان نشست در صفحه‌ی ایکس خود نوشت: «در نشست امروز شورای وزیران امور خارجه سازمان همکاری شانگهای، ما بر تعهد مشترک خود به چندجانبه‌گرایی، احترام متقابل و ثبات منطقه‌ای تأکید کردیم. روح شانگهای همچنان ما را به‌سوی گفت‌وگو، اعتماد متقابل و تلاش برای نظم بین‌المللی عادلانه‌تر و فراگیرتر هدایت می‌کند.»
آگاهان مسایل سیاسی نیز تاکید می‌کنند که شانگهای با گردآوری قدرت‌های بزرگ به یک سازمان مهم و با اهمیت مبدل شده است.
نعیم ماهر، تحلیل‌گر مسایل سیاسی در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک سازمان چندجانبه، نقش مهمی در ایجاد توازن ژئوپلیتیک در برابر نفوذ غرب، به ویژه امریکا ایفا می‌کند و با گردهم آوردن قدرت‌های بزرگی مانند چین، روسیه، ایران و هند، بستری برای همکاری‌های اقتصادی و امنیتی فراهم کرده که حتا این می‌تواند به کاهش سلطه دالر و نظام مالی غربی کمک کند.»
گزارش‌ها می‌رسانند که نشست وزیران خارجه این سازمان مقدمه‌ای برای نشست سران این سازمان است.
عمر صمد، پژوهشگر ارشد روابط بین‌الملل و سفیر پیشین افغانستان در فرانسه و کانادا به خبرگزاری آفاق گفت: «جلسه وزرای خارجه، مقدمه‌ای است برای جلسه سران سازمان همکاری شانگهای که قرار است در خزان ام‌سال در چین برگزار شود، موضوعات امنیتی و جهانی در راس آجندا است، در کنار این، در پیوند به موضوعات اقتصادی و تجاری نیز صحبت صورت می‌گیرد.»
چین به عنوان یکی از بنیان‌گذاران و میزبان اجلاس سازمان همکاری شانگهای، نقش محوری و تعیین‌کننده‌ای در این سازمان دارد که این نقش را در محورهای کلیدی چون رهبری اقتصادی و ابتکارات زیرساختی، هماهنگی امنیتی و مبارزه با تهدیدات، دیپلماسی چندجانبه و تقویت نفوذ ژئوپلیتیک، تنظیم روابط بین اعضا، ارتقای جایگاه بین‌المللی سازمان بررسی کرد.
چین با اقتصاد قدرتمند و با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات در کشورهای عضو، به ویژه در آسیای مرکزی، نفوذ اقتصادی خود را گسترش داده و سازمان شانگهای را به ابزاری برای تقویت پیوندهای تجاری تبدیل کرده است. این کشور به عنوان میزبان اجلاس‌ها، اغلب طرح‌های اقتصادی جدیدی را پیشنهاد می‌کند که هم‌راستا با منافع بلندمدت خودش است.
آگاهان مسایل سیاسی معتقدند که چین از سازمان شانگهای برای تقویت همکاری‌های امنیتی در منطقه، به ویژه در مقابله با تهدیدات تروریزم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی استفاده می‌کند.
دکتر رامین کبیرزاده، فعال سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «چین از طریق ساختارهای مانند مکانیزم ضدتروریزم منطقه‌ای و برگزاری رزمایش‌های نظامی مشترک، نقش کلیدی در هماهنگی سیاست‌های امنیتی اعضای شانگهای دارد. پکن به عنوان میزبان، اغلب دستورهای امنیتی اجلاس را هدایت می‌کند و بر مسایل مرتبط با ثبات منطقه‌ای نیز تمرکز دارد.»
در کنار این، چین با میزبانی اجلاس‌ها با حضور رهبران کشورهای عضو، به تقویت جایگاه این سازمان در صحنه جهانی کمک می‌کند و با استفاده از امکانات دیپلماتیک و رسانه‌ای خود تلاش دارد تا شانگهای را به عنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات جهانی معرفی کند و از آن برای پیشبرد رقابت با امریکا نیز بهره ببرد.
نقش ایران در اجلاس شانگهای
ایران که در دوازدهم ماه سرطان سال ۱۴۰۴ به گونه رسمی عضویت شانگهای را بدست آورد، نقش چندوجهی در تقویت همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و ژئوپلیتیک این سازمان ایفا می‌کند.
کارشناسان حوزه سیاست معتقدند که ایران با استفاده از منابع انرژی، موقعیت استراتژیک و تجریه در مسایل منطقه‌ای به سازمان همکاری شانگهای کمک می‌کند تا وزن بیشتری در معادلات جهانی پیدا کند، ضمن این که از این سازمان برای پیشبرد منافع ملی خود، به ویژه در برابر فشارهای غرب بهره می‌برد.
طاووس فرزاد، آگاه مسایل اقتصادی به خبرگزاری آفاق گفت: «ایران با منابع خوب انرژی و موقعیت جغرافیایی که دارد، می‌تواند به عنوان یک حلقه اتصال در پروژه‌های اقتصادی و ترانزیتی شانگهای عمل کند و از این سازمان می‌تواند روابط اقتصادی خود را با چین، هند و کشورهای آسیای مرکزی گسترش دهد.»
مواضع کشورهای عضو شانگهای در مساله افغانستان
افغانستان در سال ۲۰۱۲ میلادی شامل کشورهای ناظر این سازمان شد و از آن زمان تاکنون زمامداران کشور همواره تلاش کرده‌اند تا به عضویت کامل این سازمان درآیند، اما تاکنون موفق نشده اند. این سازمان فرصت‌های سیاسی و اقتصادی گونه‌گونی را برای افغانستان فراهم می‌کند. در این نشست نیز موضوع افغانستان به ویژه پس از به رسمیت‌شناسی امارت اسلامی توسط روسیه، یکی از محورهای کلیدی اجلاس بود که تصمیمات این نشست می‌تواند بر سیاست‌های منطقه‌ای در قبال امارت اسلامی و تلاش برای جلوگیری از سرایت بی‌ثباتی به آسیای مرکزی تاثیر بگذارد.
آگاهان مسایل سیاسی به این باور اند که مواضع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در مورد مساله افغانستان به دلیل اهمیت استراتژیک این کشور برای امنیت و ثبات منطقه، به ویژه برای کشورهای همسایه و اعضای کلیدی مانند چین، روسیه، ایران و کشورهای آسیای مرکزی، پیچیده و چندوجهی است. ایران به عنوان عضو جدید با تاکید بر همکاری‌های امنیتی و اقتصادی، نقش مهمی در تقویت پیوندهای منطقه‌ای شانگهای با افغانستان دارد.
ولی فروزان، آگاه مسایل سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: « افغانستان کشور کلیدی در منطقه است و این نشست‌ها برای ایجاد حسن همجواری، تقویت امنیت منطقه‌ای و یافتن راه‌حل‌های مشترک برگزار می‌شوند و در همه این موارد، نقش افغانستان بسیار مهم است.»
همزمان با این، منابع دیپلماتیک به خبرگزاری آفاق گفتند که در این نشست از افغانستان هیچ نماینده‌ای دعوت نشده‌است.
دکتر جنت فهیم چکری، استاد دانشگاه به خبرگزاری آفاق گفت: «اجلاس شانگهای، یکی از جلسه‌های مهم در زمینه امنیت و ثبات منطقه‌ای است که در چین برگزار شد، این‌بار هم روی همکاری‌های منطقه‌ای، تقویت اقتصادی، توسعه پایدار و همچنان مقابله با مواد مخدر و تروریزم نیز تصمیم‌گیری می‌شود. در این نشست روسیه و چین تلاش می‌کنند که یک راهی جستجو کنند تا افغانستان را در فهرست کشورهای مجمع عمومی سازمان ملل مدغم بسازند، در نشست امروز کشورها به این نتیجه خواهند رسید که حاکمیت فعلی افغانستان با پدیده‌های مواد مخدر و تروریزم مبارزه کرده است. کشورهای عضو شانگهای به مساله افغانستان علاقه فراوان دارند و میخواهند که از ظرفیت‌های موجود افغانستان استفاده شود، چون کلید تضمین ثبات منطقه‌ای به امنیت و صلح داخل افغانستان برمی‌گردد.»
پیامدها برای منطقه و جهان
اجلاس سازمان همکاری شانگهای که امروز برگزار شد، پیامدهای مهمی برای کشورهای منطقه و جهان به همراه دارد که در چندین محور قابل بررسی است.
کارشناسان معتقدند که سازمان همکاری شانگهای آهسته آهسته از یک سازمان منطقه‌ای به یک بازیگر جهانی تبدیل می‌شود، این اجلاس با تمرکز بر استراتژی‌های توسعه در حوزه‌های انرژی، تجارت و امنیت به تقویت جایگاه شانگهای در معادلات جهانی کمک کرد که این موضوع می‌تواند به کاهش سلطه نظام‌های غربی به ویژه در حوزه‌های مالی و اقتصادی منجر شود، در کنار این، اجلاس با حضور کشورهایی مانند چین، روسیه، ایران و هند، فرصتی برای ترویج نظم جهانی چندقطبی و کاهش نفوذ امریکا و متحدانش فراهم کرد، بیانیه‌های شانگهای در محکومیت اقدامات یک‌جانبه، مانند حملات به تاسیسات هسته‌ای ایران، نشان‌دهنده تلاش این سازمان برای ایجاد جبهه‌ای متحد در برابر فشارهای غرب است.
تاکید چین بر استفاده از ارزهای ملی در تجارت بین اعضای شانگهای که در اجلاس‌های قبلی نیز مطرح شده بود، می‌تواند به کاهش وابستگی به نظام مالی غربی و تقویت استقلال اقتصادی کشورهای عضو منجر شود، در عین حال، این موضوع برای ایران که تحت تحریم‌های گسترده قرار دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
کامران امان، آگاه مسایل نظامی به خبرگزاری آفاق گفت: «اجلاس سازمان همکاری شانگهای بر بهبود سازوکارهای مقابله با تهدیدات امنیتی، مانند تروریزم و قاچاق مواد مخدر تمرکز داشت و این امر به ویژه برای کشورهای همسایه مانند افغانستان، ایران، تاجیکستان و ازبیکستان اهمیت دارد، تقویت مکانیزم ضدتروریزم منطقه‌ای نیز می‌تواند هماهنگی امنیتی منطقه‌ای را افزایش دهد.»
در حاشیه اجلاس، دیدارهای دوجانبه میان وزیران خارجه، از جمله ملاقات‌های سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران با همتایان چینی و روسی، فرصت‌هایی برای تقویت روابط دوجانبه و بحث درباره مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم کرد، این دیدارها می‌توانند به هماهنگی بیشتر در موضوعات حساسی مانند برنامه هسته‌ای ایران و بحران‌های خاورمیانه منجر شوند.
در عین حال، حضور کشورهای ایران، چین و روسیه که همگی با تحریم‌ها فشارهای غرب مواجه اند، شانگهای را به ابزاری برای ایجاد توازن در برابر غرب تبدیل کرده است، بیانیه‌ی شانگهای در محکومیت حملات به ایران، نشان‌دهنده همبستگی اعضای این سازمان در برابر اقدامات امریکا و اسراییل است.
رحمت‌الله حسن، آگاه مسایل سیاسی در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «اجلاس سازمان همکاری شانگهای گامی در جهت تقویت جایگاه جهانی این سازمان است، این اجلاس با تاکید بر همکاری‌های اقتصادی و امنیتی به کشورهای عضو امکان می‌دهد تا در برابر مداخله‌های خارجی به ویژه امریکا، مقاومت کنند و نظم جهانی عادلانه‌تری را بوجود بیاورند.»
جمع‌بندی
در پایان این‌گونه می‌توان گفت که برگزاری اجلاس وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای در چین، گامی در تقویت جایگاه این سازمان به عنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات منطقه‌ای و جهانی بود، این نشست با تمرکز بر استراتژی‌های توسعه در حوزه‌های اقتصادی، انرژی و امنیت، نقش محوری چین را به عنوان میزبان و هدایت‌کننده دیپلماسی چندجانبه برجسته کرد، ایران هم به عنوان عضو رسمی با بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلیتیک و منابع انرژی خود، فرصت‌های جدیدی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و امنیتی در منطقه به دست آورد، در کنار این، مواضع اعضای شانگهای در قبال افغانستان نیز نشان‌دهنده عزم جمعی برای مدیریت چالش‌های منطقه‌ای بود.
از سویی دیگر، پیامدهای این اجلاس، از جمله تقویت کریدورهای تجاری، کاهش وابستگی به نظام مالی غربی و ایجاد موازنه در برابر نفوذ غرب می‌تواند نظم جهانی چندقطبی را تقویت کند.
و واپسین سخن اینکه سازمان همکاری شانگهای (SCO) یک سازمان منطقه‌ای سیاسی، اقتصادی و امنیتی است که در سال ۲۰۰۱ تاسیس شد و هدف آن تقویت همکاری بین کشورهای عضو در زمینه مبارزه با تروریزم، توسعه اقتصادی و ثبات منطقه‌ای بود. این سازمان ده عضو رسمی دارد که کشورهای چین، روسیه، تاجیکستان، ازبیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، هند، پاکستان، ایران و بلاروس را شامل می‌شود.