بیست سال حضور ایالات متحده امریکا در افغانستان، فصلی از پرهزینه‌ترین ماموریت‌های بازسازی در تاریخ معاصر جهان بود؛ حضوری که با وعده بازسازی، توسعه و ایجاد نهادهای پایدار همراه شد، اما در عمل، با سایه سنگین فساد، ضعف مدیریت و نبود نظارت جدی، دستاوردهایش بیشتر نمادین و ناپایدار باقی ماند.
حضور بیست‌ساله ایالات متحده امریکا در افغانستان نه‌تنها با عملیات نظامی، بلکه با میلیاردها دالر سرمایه‌گذاری در بخش‌های بازسازی، توسعه و کمک‌های بشردوستانه همراه بود امریکا با شعار بازسازی افغانستان، از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۱ بیش از ۱۴۵ میلیارد دالر را به پروژه‌های زیربنایی، حکومت‌داری، انکشاف اقتصادی، معارف، صحت، نهادهای دولتی و تقویت نیروهای امنیتی افغان اختصاص داد.
اما شماری از آگاهان می گویند که با وجود این کمک‌های هنگفت، به‌دلیل ضعف مدیریت، فساد گسترده و نبود نظارت مؤثر، نتوانستند تغییرات پایدار و قابل لمس در زندگی مردم افغانستان به‌وجود بیاورند.
امید الله قاسم زی آگاه مسایل اقتصادی: در دوران گذشته، زمان زیادی صرف مسائل سیاسی شد و افغانستان از فرصت پیوند پایدار با جهان محروم گردید متأسفانه جامعه جهانی نیز با وضع برخی تحریم‌ها، بر روابط اقتصادی افغانستان تأثیر منفی گذاشت و این امر سبب شد تا مشکلات و فشارهای اقتصادی در کشور تشدید یابد
امریکا میزان کمک‌های بیست سال گذشته را به افغانستان در حدود دو تریلیون دالر تخمین کرده است که این مقدار کمک‌ها برابر است با پولی که برای پلان مارشال، یعنی ساخت اروپا، هزینه شده است.
اما حکومت پیشین تمام کمک‌های جهان را که از آن‌ها حساب وجود داشته است، حدود هشتاد میلیارد دالر حساب کرده است.
با این همه، کمک‌ها در بیست سال طلایی برای توسعه افغانستان نابرابر، نامتوازن و غیرشفاف بوده است.
نورالله عزیز آگاه مسایل اقتصادی: متاسفانه کمک های خارجی که به افغانستان صورت گرفته است، به اندازه موثر نبوده که برای افغانستان باید و به اقتصاد افغانستان داخل نشده است، و مشکل بزرگ در این روند توزیع این کمک ها بوده است
بخشی بزرگ از هزینه‌ها بر ساختاردهی به قوه‌های سه‌گانه حکومت، توسعه نظام معارف و تحصیلات عالی، گسترش سکتور مخابرات، ایجاد رسانه‌های آزاد، راه‌اندازی نظام بانکی و مالیاتی، بازسازی برخی میدان‌های هوایی، و تقویت زیربناهای کشاورزی و سایر بخش‌های زیربنایی متمرکز بود این اقدامات در ظاهرا دستاوردهای مهمی برای افغانستان به همراه داشت؛ اما به دلیل نبود مدیریت مؤثر، ضعف حکومت‌داری و فساد گسترده، این تلاش‌ها نتوانستند افغانستان را به سمت خودکفایی اقتصادی و ثبات پایدار سوق دهند.
سید مسعود آگاه مسایل اقتصادی: البته در این مدت برخی زیرساخت‌ها ایجاد شد؛ مانند سرک‌ها، نیروهای مسلح در بخش‌های زمینی، هوایی و ترانسپورتی، و نیز برخی تأسیسات دیگر گفته می‌شود در مجموع حدود یک تریلیون دالر هزینه شد که از این میان تنها ۱۴۵ میلیارد دالر در بخش بازسازی به مصرف رسید و حدود ۸۵۰ میلیارد دالر دیگر صرف مسائل نظامی و هزینه‌های مرتبط با آن گردید. اما سه تریلیون دالر دیگر سرنوشت نامشخصی داشت و عملاً به هدر رفت
با این حال وزارت اقتصاد حضور بیست‌ساله ایالات متحده امریکا در کشور را عامل تداوم جنگ، تخریب زیربناهای اقتصادی و گسترش فساد اداری عنوان می کند.
به گفته‌ی عبداللطیف نظری معین مسلکی این وزارت، در دو دهه گذشته، با وجود سرازیر شدن میلیاردها دالر کمک‌های خارجی، نه‌تنها زیرساخت‌های اقتصادی کشور تقویت نشد، بلکه رشد اقتصادی عمدتاً ظاهری و بدون بنیان پایدار بود.
آقای نظری تاکید دارد که در این مدت، جرایم سازمان‌یافته به‌ویژه قاچاق مواد مخدر نیز افزایش یافت و هیچ توجه جدی به ایجاد یک سیستم اقتصادی خودکفا و ماندگار صورت نگرفت.
عبداللطیف نظری معین مسلکی وزارت اقتصاد: حضور بیست‌ساله ایالات متحده امریکا در افغانستان باعث تداوم جنگ در کشور شد. در نتیجه، زیربناها و ساختارهای اقتصادی افغانستان آسیب دید و فساد گسترده، به‌ویژه فساد ناشی از قاچاق و تولید مواد مخدر، شکل گرفت. در این مدت، رشد اقتصادی افغانستان نیز یک رشد کاذب و ناپایدار بوده است
امریکا طی ۲۰ سال حضور در افغانستان تلاش کرد سیستم اقتصادی غرب را در کشور حاکم کند و تغییراتی بنیادی در کشور بوجود آورد که ضمن ناکامی در این زمینه همچنان سیستم اقتصادی سابق کشور را با ترویج سیستم اقتصادی بازار آزاد از بین برد.
هرچند افغانستان در همه ابعاد مورد سوء استفاده نیروهای غربی به ویژه امریکا قرار گرفت اما این مورد در بخش اقتصادی بسیار آشکار و برجسته بود.
اقتصاد افغانستان در ۲۰۰۱ کمتر از ۴ میلیارد دالر تولید ناخالص داخلی (GDP) داشت. این رقم در ۲۰۲۰ به حدود ۲۰ میلیارد دالر رسید؛ اما این رشد بیشتر به کمک‌های خارجی وابسته بود تا به تولید داخلی.
پس از خروج نیروهای امریکایی در ۲۰۲۱، کمک‌های خارجی تقریباً قطع شد و اقتصاد افغانستان به سرعت سقوط کرد، چیزی که وابستگی مطلق اقتصاد به کمک‌ها را آشکار ساخت.
افغانستان نتوانست به یک کشور تولیدی و صادرکننده تبدیل شود؛ بلکه به مصرف‌کننده‌ی کمک‌ها و واردات باقی ماند.
اکنون، پس از پایان این فصل، پرسش‌هایی جدی در مورد دستاوردهای واقعی این سرمایه‌گذاری‌ها و سرنوشت میلیاردها دالر کمک بین‌المللی در افغانستان مطرح است.
این کمک ها در کجا وچگونه به مصرف رسیدند؟
عبدالنصیر رشتیا آگاه مسایل اقتصادی: حضور امریکا در افغانستان به‌منظور بازسازی این کشور نبود؛ خودشان نیز بارها به این مسئله اعتراف کرده‌اند آنان بیشتر به دنبال اهداف استراتژیک و سیاسی خود بودند. در کنار آن، مشکلات و ناهماهنگی‌های گسترده در نهادهای حکومتی افغانستان نیز وجود داشت همه این عوامل سبب شد که کمک‌هایی که در بخش زیربناها و ساختارهای اقتصادی صورت می‌گرفت، نتواند نتیجه‌ی مطلوبی برای افغانستان به همراه داشته باشد و عملاً منافع آن بیشتر به خارج از کشور انتقال یابد
در حالی‌که برخی از بازرگانان افغان میلیاردها دالر را در کشورهای دیگر همچون پاکستان، امارات متحده عربی، کشورهای آسیای مرکزی و ترکیه سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اما بر بنیاد گزارش سازمان ملل، نیمی از جمعیت افغانستان در فقر زندگی می‌کنند و از هر چهار افغان یک نفر آن نمیدانند که وعده غذایی بعدی او از کجا تامین می‌شود.
عبدالشکور هده وال آگاه مسایل اقتصادی: اگر این کمک‌ها به‌صورت درست استفاده نشود و به نهادهای اساسی نرسد، به‌جای بهبود زندگی مردم، افغانستان با بحران‌های تازه‌ی اقتصادی روبه‌رو خواهد شد افزایش بیکاری، رکود اقتصادی و از بین رفتن اعتماد مردم از پیامدهای مهم آن خواهد بود به همین دلیل ما از نهادهای بین‌المللی و خیریه‌ها می‌خواهیم که کمک‌های خود را بر اساس یک راهکار پایدار و مؤثر، به نفع مردم افغانستان مصرف کنند
ایالات متحده در طول ۲۰ سال حضورش در افغانستان در بخش زیربناها و اقتصاد سرمایه‌گذاری‌هایی انجام داد، اما این تلاش‌ها به دلایل مختلف نتوانستند تحول پایدار ایجاد کنند با آن‌که کمک‌های هنگفتی از سوی امریکا وارد افغانستان شد، اما به دلیل ساختار ناکارآمد حکومت، ضعف رهبری و نبود مدیریت حرفه‌ای، این سرمایه‌گذاری‌ها نتوانستند افغانستان را از وابستگی نجات دهند یا زیربنای واقعی برای رشد اقتصادی و ثبات پایدار فراهم کنند.
اکنون، پس از خروج امریکا، بخش بزرگی از زیربناها یا از بین رفته‌اند یا بدون استفاده مانده‌اند، و افغانستان بار دیگر در تلاش برای ساختن بنای اقتصاد خود از ابتداست.