چهارسال پیش، در شب نهم سنبله ۱۴۰۰، با خروج آخرین سرباز امریکایی از میدان هوایی کابل، فرایند تخلیه نیروهای خارجی از افغانستان پایان یافت و این‌گونه یک ابر قدرت پس از بیست سال، شکست خورد. این رویداد، نقطه عطفی در تاریخ معاصر افغانستان بود که پایان حضور نظامی دو دهه‌ای امریکا و متحدانش را رقم زد. حضور ایالات متحده در افغانستان، پیامدهای گسترده‌ای امنیتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به همراه داشت. از یک‌سو، این حضور با هدف مبارزه با تروریزم و ایجاد ثبات آغاز شد، اما در عمل، چالش‌های بزرگی چون ناامنی، تلفات نظامی و غیرنظامی را به دنبال داشت. هرچند آمارهای مربوط به تلفات جنگ بیست ساله امریکا در افغانستان ضد و نقیض است؛ اما ارقام دست داشته نشان می‌دهد که طولانی‌ترین جنگ امریکا در افغانستان در کنار مردم عام به نظامیان ایالات متحده و متحدانش نیز ضربات کوبنده وارد کرده است.
سیگار یا اداره بازرس ویژه امریکا برای بازسازی افغانستان در آخرین گزارشش آمار داده که طی بیست سال گذشته ۴۸ هزار غیرنظامی و حدود ۶۶ هزار نیروی نظامی جمهوریت نیز جان باخته و ۷۵ هزار غیرنظامی دیگر زخمی شده‌اند.
در کنار این و بر اساس برآورد دانشگاه براون امریکا، از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱، ارتش امریکا و ناتو بیش از ۳ هزار ۵۰۰ نفر را از دست داده اند و بیش از ۳ هزار و ۸۰۰ پیمانکار امنیتی خصوصی شان نیز کشته شده‌اند.
در سویی دیگر، هرچند تاکنون آمار دقیق جان‌باخته‌گان نیروهای امارت اسلامی در جنگ بیست ساله با امریکا مشخص نیست، اما دانشگاه براون برآورد کرده که در این جنگ، به شمول نیروهای امارت اسلامی، ۸۴ هزار شبه‌نظامی در جغرافیای افغانستان جان باخته‌اند.
کامران امان، آگاه مسایل سیاسی و نظامی در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «در بیست سال اشغال، امریکا و ناتو جنایات زیادی را در افغانستان مرتکب شدند، پیرمردها، زنان، کودکان، جوانان ما را به قتل رساندند. در کنار این، ۴۵ هزار تاسیسات ملکی و نظامی ما را ازبین بردند که در او جمله خانه‌های مردم، فابریکه‌ها، مکاتب، مدارس و پلچک‌ها شامل اند. هم‌زمان با این، تفرقه قومی، زبانی و سمتی را در بین افغان‌ها شعله‌ور ساختند.»
ایالات متحده امریکا همچنان در طول حضور بیست ساله‌اش در افغانستان، یکی از اهداف اعلام‌شده خود را «دولت و ملت‌سازی» عنوان کرد؛ اما این پروژه نه‌تنها ناکام ماند، بلکه ساختارهای ناکارآمد، وابسته و غیرملی را نیز به وجود آورد.
آگاهان حوزه سیاست معتقدند که دولت‌سازی بر مبنای نسخه غربی، بدون توجه به بافت فرهنگی، دینی و اجتماعی افغانستان شکل گرفت و نتیجه آن شکل‌گیری یک حکومت ضعیف، فاسد و فاقد مشروعیت مردمی بود.
این آگاهان تاکید می‌کنند که به جای ایجاد همبستگی ملی، این ساختارها موجب گسترش اختلافات قومی، تمرکز قدرت در دست چند فرد و وابستگی کامل به کمک‌های خارجی شد که در نهایت به فروپاشی خود حکومت منجر گردید.
ذکی‌الله محمدی، استاد دانشگاه به خبرگزاری آفاق گفت: «غرب، به ویژه امریکا با ادعای حکومت‌سازی به افغانستان آمد، اما در بیست سال ثابت شد که این ادعا فقط در قالب گفته‌ها باقی ماند و در عمل چنین نشد، پس چنین گفته می‌توانیم که امریکا در این زمینه ناکام ماند. ایالات متحده در سیاست‌هایش صادق نیست، حتا با هم‌پیمانان خود صداقت ندارد. امریکا و غرب در افغانستان در بیست سال حضورشان حکومتی را ساخته بودند که در یک شب از هم پاشید.»
محمد عیسی اسحاق‌زی، آگاه مسایل سیاسی نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «امریکا در بیست سال حضور، ساختارهای فاسد و مافیای قدرت را در افغانستان حمایت کرد. دلایل شکست جمهوریت نیز ساختار فاسد و عوام فریب وقت بود.»
ایالات متحده امریکا در بیست سال حضور در افغانستان، میلیاردها دالر در بازسازی کشور سرمایه‌گذاری کرد که پروژه‌های زیرساختی مانند جاده‌ها، مکتب‌ها و شفاخانه‌ها را به دنبال داشت. با این حال، وابستگی اقتصاد افغانستان به کمک‌های خارجی و فساد در توزیع این منابع، اقتصاد پایدار ایجاد نکرد.
پروژه «هزینه‌های جنگ» دانشگاه براون برآورد کرده که ایالات متحده امریکا در حضور بیست ساله خود در افغانستان، ۲ هزار و ۲۶۰ میلیارد دالر را در زمینه جنگ هزینه کرده است.
در عین حال، اداره بازرس ویژه امریکا برای بازسازی افغانستان یا سیگار گفته است که امریکا بیش از ۱۴۳ میلیارد دالر را برای بازسازی افغانستان هزینه کرد.
آگاهان مسایل اقتصادی به این باور اند که پس از خروج نیروهای خارجی، توقف کمک‌ها و اعمال تحریم‌ها، اقتصاد کشور تا مرز فروپاشی رسید.
عبدالهادی فرهنگ، آگاه مسایل اقتصادی آگاه مسایل اقتصادی و رییس اتحادیه تاجران و سرمایه‌گذاران افغانستان در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «امریکا و غرب با حضور بیست‌ساله در افغانستان با وجود مصارف گزاف و میلیاردی در بخش‌های مختلف، هیچ یک دستاورد خوبی به ارمغان نیاوردند. اکنون حتا ما یک شهر معیاری و یا یک شفاخانه معیاری نداریم. فساد گسترده در پروژه‌ها و عدم وطن‌دوستی زمامداران وقت، باعث شده بود که میلیاردها دالر دزدی شود.»
در کنار این، حضور امریکا، تغییرات اجتماعی نیز به همراه داشت، از بهبود دسترسی به آموزش گرفته تا گسترش رسانه‌ها و آزادی بیان. با این حال، این تغییرات بیشتر در شهرها متمرکز بود و در مناطق روستایی تاثیر محدودی داشت.
حضور بیست ساله ایالات متحده امریکا، آوارگی داخلی، مهاجرت گسترده و آسیب‌های روانی را نیز به همراه داشت.
پروژه «هزینه‌های جنگ» دانشگاه براون، برآورد کرده که این حضور، حداقل ۲ اعشاریه ۷ میلیون نفر به کشورهای همسایه و فراتر از آن آواره شدند. به گفته این دانشگاه، ۳ اعشاریه ۲ میلیون نفر دیگر در داخل بیجا شده‌اند.
یحیی چاووش، آگاه مسایل سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «غرب، به ویژه امریکا با سوءاستفاده از نام جامعه جهانی به افغانستان آمدند و اعمال بسیار وحشتناکی را مرتکب شدند، آنان حتا منابع زیرزمینی و آثار تاریخی ما را به غارت بردند. زیر نام حقوق بشر به کشور ما آمدند، اما باعث شدند که میلیون‌ها مهاجر و بیجاشده داشته باشیم.»
با پایان حضور نظامی خارجی، افغانستان وارد فصل جدیدی از تاریخ خود شد که بر حاکمیت ملی، تصمیم‌گیری مستقل و پایان درگیری‌های دو دهه گذشته استوار است.
اکنون تمرکز بر تثبیت وضعیت امنیتی در سراسر کشور، حفظ تمامیت ارضی و پیشبرد مناسبات بین‌المللی بر اساس منافع ملی و احترام متقابل است. این گذار، زمینه را برای تعیین سرنوشت به دست خود مردم و ساخت آینده‌ای بر پایه ارزش‌های داخلی فراهم کرده است.