تناقض میان ادعای دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا، مبنی بر کنترول پایگاه هوایی بگرام توسط چین و تکذیب این ادعا توسط زلمی خلیل‌زاد، نماینده پیشین امریکا در امور صلح افغانستان، باعث بحث‌های داغی در رسانه‌های اجتماعی شده‌است. در حالی که ترامپ از این ادعا برای انتقاد از خروج «فاجعه‌بار» امریکا از افغانستان و برجسته‌کردن تهدید چین استفاده می‌کند، خلیل‌زاد با رد آن، بر فقدان شواهد معتبر در این زمینه تاکید دارد. این یادداشت به تحلیل ریشه‌های این تناقص، انگیزه‌های سیاسی پشت آن، اهمیت استراتژیک پایگاه بگرام و رقابت امریکا و چین در این زمینه می‌پردازد.
پایگاه بگرام در اختیار چین است؟
دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا بارها ادعا کرده که پایگاه هوایی بگرام پس از خروج نیروهای امریکایی از افغانستان زیر کنترول چین قرار گرفته است، او بارها تاکید کرده که این پایگاه تنها یک ساعت با منطقه تولید موشک‌های هسته‌ای چین فاصله دارد، این ادعا بخشی از روایت همیشگی اوست که خروج امریکا از افغاسنتان تحت دولت بایدن را «فاجعه‌بار» و نشانه‌ی «بی‌کفایتی» توصیف می‌کند. اما حالا زلمی خلیل‌زاد، فردی که نقش کلیدی در مذاکرات دوحه و توافق خروج امریکا از افغانستان داشت، به‌گونه صریح ادعای کنترول بگرام توسط چین را رد کرد و گفت که این پایگاه تحت کنترول چین نیست.
خلیل‌زاد به دلیل نقشش در مذاکرات دوحه و ارتباطات گسترده با مقامات منطقه‌ای، به احتمال زیاد که اطلاعات دقیق‌تری درباره وضعیت بگرام داشته باشد، اظهارات او بر ارزیابی‌های دیپلماتیک و اطلاعاتی است که حضور چین را تایید نمی‌کنند، اما در آن‌سوی دیگر، اظهارات ترامپ بیشتر بر اساس گزارش‌های تاییدنشده یا شایعات رسانه‌ای استوار است تا اطلاعات رسمی.
آگاهان مسایل سیاسی هم ریشه‌های تناقض میان اظهارات ترامپ و خلیل‌زاد را ناشی از انگیزه‌های سیاسی داخلی امریکا، رقابت‌های ژئوپلیتیکی با چین و فقدان اطلاعات موثق می‌دانند.
میاگل وثیق، آگاه مسایل سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «ادعای ترامپ بیشتر به عنوان ابزاری برای انتقاد از دولت جوبایدن و جلب حمایت داخلی مطرح شده، در حالی که خلیل‌زاد با تکیه بر اطلاعات دیپلماتیک به دنبال اصلاح روایت و جلوگیری از تنش‌های غیرضروری است.»
واقعیت‌های میدانی نیز نشان می‌دهند که پایگاه بگرام تحت کنترول امارت اسلامی است و هیچ شواهد معتبری از حضور نظامی چین در این پایگاه وجود ندارد.
شماری از باشندگان ولسوالی بگرام نیز که در نزدیکی‌های این پایگاه زندگی می‌کنند در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری آفاق در بگرام گفتند که هیچ نشانه‌ای از تحرکات نظامی چین را در این مدت مشاهده نکرده‌اند.
فیاض دانشمل، باشنده قریه جان‌قدم به خبرگزاری آفاق گفت: «خانه ما در پهلوی دیوار میدان هوایی است، از وقتی‌که امارت اسلامی به قدرت رسیده، تنها نیروهای آنان در داخل بگرام گشت‌وگذار می‌کنند، از طرف شب نیز چراغ‌های بگرام در اکثر مواقع خاموش است و هیچ نظامی خارجی به چشم نمی‌خورد و ما تا فعلن هیچ چینایی را در بگرام ندیده‌ایم.»
اما چرا در طول تاریخ قدرت‌های بزرگ در تلاش بوده اند که بر پایگاه هوایی بگرام تسلط داشته باشند؟
زمینه تاریخی و اهمیت استراتژیک بگرام
پایگاه هوایی بگرام در ۶۰ کیلومتری شمال کابل واقع است که زیربنای آن را شوروی سابق بنا نهاد و بعد از خروج شوروی و هجوم ناتو به افغانستان، این میدان هوایی به دست امریکا بازسازی شد و ۲۰ سال مرکز جنگ این کشور بود.
این پایگاه به دلیل داشتن باند پرواز طولانی، ظرفیت لوجستیکی بالا و موقعیت جغرافیایی نزدیک به آسیای مرکزی و چین، همواره برای دولت‌های افغانستان و قدرت‌های بزرگ از اهمیت زیادی برخوردار بوده است حتا این که جورج بوش، باراک اوباما و دونالد ترامپ در دوران ریاست جمهوری‌شان نیز از این پایگاه دیدن کرده‌اند.
پایگاه هوایی بگرام به دلیل نزدیکی به مسیرهای ترانزیتی، امکان نظارت بر فعالیت‌های منطقه‌ای، از جمله تاسیاست حساس کشورهای همسایه را فراهم می‌کند.
دکتر سمیر انگار، آگاه مسایل سیاسی در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «پایگاه هوایی بگرام به دلیل نزدیکی به مسیرهای کلیدی منطقه‌ای و توانایی پشتی‌بانی از عملیات گسترده برای هر قدرت بزرگ دارای ارزش استراتژیک است.»
ابعاد ژئوپلیتیکی و رقابت امریکا با چین
ایالات متحده امریکا پایگاه بگرام را برای نظارت بر عملکرد و فعالیت‌های سیاسی و نظامی چین و همچنان مهار نفوذ منطقه‌ای پکن حیاتی می‌داند. در سویی دیگر چین نیز دوست ندارد که ایالات متحده در بگرام حضور داشته باشد، از این رو ادعای کنترول چین و یا امریکا بر بگرام منتفی است.
سید عبادالله صادق، تحلیل‌گر مسایل افغانستان در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «رقابت چین و امریکا بر سر بگرام، می‌تواند افغانستان را به صحنه تقابل این دو قدرت بزرگ تبدیل کند، اما امارت اسلامی با سیاست متوازن تلاش دارد تا هم از تمامیت ارضی خود حفاظت کند و هم اجازه ندهد که قربانی این رقابت‌ها شود.»
در سویی دیگر، امارت اسلامی که در حال حاضر بر تمامی جغرافیای افغانستان تسلط دارد، بارها تاکید کرده که به هیچ صورت اجازه نمی‌دهد که حتا یک نظامی خارجی نیز در پایگاه هوایی بگرام حضور داشته باشد.
واکنش امارت اسلامی
مقام‌ها و سخنگویان امارت اسلامی همواره ادعاهای حضور چین و یا نظامیان دیگر کشورها در پایگاه هوایی بگرام را رد کرده‌اند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی چندی پیش در واکنش به اظهارات ترامپ در مورد پایگاه بگرام در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری آفاق گفته بود: «پایگاه هوایی بگرام زیر کنترول کامل امارت اسلامی است و هیچ نیروی خارجی از جمله امریکا و چین در آن حضور ندارند، ادعاهای واگذاری بگرام به کشورهای دیگر به‌گونه کامل نادرست و شایعه است.»
عبدالجمیل شیرانی، آگاه مسایل سیاسی نیز به خبرگزاری آفاق گفت: «بگرام بخشی از خاک افغانستان و تحت کنترول مستقیم نیروهای امارت اسلامی است، گذشته از حکومت، هیچ فرد افغان دوست ندارد که این پایگاه در اختیار خارجی‌ها قرار گیرد.»
اسدالله اتل، کارشناس دیگر سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «ادعاهای واگذاری بگرام به قدرت‌های خارجی شایعه‌ای برای تضعیف حاکمیت امارت اسلامی افغانستان است، اما حکومت سرپرست آنرا برای تقویت توان نظامی خود مورد استفاده قرار می‌دهد.»
این کارشناسان تاکید می‌کنند که پایگاه بگرام دارایی ملی و نظامی مردم افغانستان است و به همین دلیل امارت اسلامی حضور خارجی را در آن غیرقابل قبول می‌داند و برای حفظ استقلال و جلوگیری از مداخله بیرونی آنرا در اختیار خود دارد.
جمع‌بندی
در پایان این‌گونه می‌توان گفت که پایگاه بگرام به دلیل موقعیت استراتژیک و زیرساخت‌هایش، همچنان کانون رقابت‌های ژئوپلیتیکی است، ادعای کنترول آن توسط چین، بیشتر یک روایت سیاسی برای پیشبرد اهداف داخلی و ضدچینی ترامپ است، در حالی که واقعیت‌های میدانی نشان می‌دهند این پایگاه تحت کنترول امارت اسلامی است. رقابت امریکا و چین بر سر نفوذ افغانستان، بگرام را به نمادی از کشمکش‌های گسترده‌تر تبدیل کرده، اما بدون شواهد معتبر این ادعاها بیشتر به گمانه‌زنی‌های سیاسی شبیه هستند تا واقعیت‌های عینی.
