گمانه‌زنی‌ها در پیوند به بازگشت غرب و ناتو به افغانستان، پس از سفر هیات عالی‌رتبه امریکایی در (۳۰ حوت،۱۴۰۳) به کابل آغاز شد. پس از آن روسیه چندین‌بار از این بازگشت هشدار داد؛ در تازه‌ترین مورد هم سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور در نشست «همایش اورآسیایی» باردیگر از قصد بازگشت ناتو لب گشود و گفت که این پیمان چهار سال پس از «خروج شرم‌آور» از افغانستان، به دنبال راهی جدید برای ورود به این کشور است.
از آنجایی که اظهارات لاوروف در چارچوب روابط بین‌المللی، به ویژه رقابت‌های ژئوپلیتیکی حائز اهمیت است و می‌تواند تنش‌های جهانی را تشدید و ثبات منطقه‌ای را تحت تاثیر قرار دهد، در این یادداشت به آن می‌پردازیم، اینکه که وزیر خارجه روسیه با بیان این مطلب به دنبال چیست و آیا در شرایط فعلی ممکن است که غرب به افغانستان برگردد؟
اظهارات لاوروف
وزیر خارجه روسیه به گونه مشخص یاد کرده که ناتو با «رویکردهای جدید» به افغانستان برمی‌گردد، اما جزییاتی ارایه نکرده است. حال پرسش مطرح می‌شود که آیا روسیه شواهد ملموسی برای بازگشت ناتو به افغانستان در دست دارد و یا به دنبال تشدید جنگ روانی علیه غرب است.
آگاهان معتقدند که روسیه نگران است که مبادا ناتو با بازگشت به افغانستان، نفوذ خود را در آسیای مرکزی گسترش دهد، و همچنان این اظهارات می‌تواند تلاشی برای هشدار به غرب و جلوگیری از حضور نظامی ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه باشد، زیرا مسکو این اقدام را تهدیدی در برابر منافع استراتژیک خود می‌بیند.
رحمت‌الله حسن، آگاه مسایل نظامی به خبرگزاری آفاق گفت: «ناتو به بهانه‌هایی مانند پیکار با تروریزم یا تامین ثبات منطقه‌ای به دنبال بازسازی حضور نظامی در افغانستان است، به همین منظور است که وزیر خارجه روسیه هرازگاهی از بازگشت ناتو به افغانستان هشدار می‌دهد.»
برخی تحلیل‌ها بر این است که سرگئی لاوورف با ابراز این نگرانی می‌خواهد توجه کشورهای منطقه و رقیبان غرب را به تهدیدات احتمالی ناتو جلب کند.
چرا ناتو به دنبال بازگشت به افغانستان باشد؟
تحلیل‌گران به این باور اند که منافع استراتژیک غرب ایجاب می‌کند که در منطقه حضور نظامی و سیاسی داشته باشد، اظهارات مقام‌های غربی، مانند دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا درباره علاقه به کنترول پایگاه هوایی بگرام و حضور در منطقه می‌تواند نشان‌دهنده تلاش غرب به بازگشت به افغانستان باشد. تهدیدهای گروه‌های هراس‌افگن مانند شاخه خراسان داعش در افغانستان مساله دیگریست که غرب را می‌تواند وادار کند تا برای پیکار با این گروه‌ها به افغانستان برگردند. رقابت با روسیه و چین نیز می‌تواند باعث حضور نظامی غرب در منطقه شود. اما پرسش این است که آیا به راستی در شرایط فعلی که امارت اسلامی جغرافیای افغانستان را در اختیار دارد، ممکن است که ناتو باردیگر به افغانستان برگردد؟
داوود قیومی، پژوهشگر روابط بین‌الملل به این باور است که در شرایط فعلی بعید است که غرب به افغانستان برگردد، اما وزیر خارجه روسیه در چارچوب رقابت‌های ژئوپلیتیکی این اظهارات را مطرح کرده است.
آقای قیومی تصریح کرد: «در حال حاضر امکان بازگشت ناتو به افغانستان بسیار محدود است، زیرا اکنون افغانستان در اولویت این پیمان قرار ندارد، بخاطر که هنوز مساله اوکراین یک بحث داغ است که غرب موفق نشده با روسیه به یک توافق دست پیدا کند. در سویی دیگر ناتو در شرایط فعلی در وضعیت خوبی قرار ندارد.»
واکنش‌ها به احتمال بازگشت ناتو به افغانستان
به اظهارات اخیر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در پیوند به بازگشت غرب به افغانستان تاکنون هیچ کشوری به گونه رسمی واکنش نشان نداده است. پس این سکوت می‌تواند بیانگر آن باشد که این اظهارات تنها به عنوان یک هشدار سیاسی مطرح شده و همچنان تاهنوز شواهد رسمی نیز برای بازگشت ناتو به افغانستان وجود ندارد. اما پیش از این امارت اسلامی بارها اذعان کرده که به هیچ کشوری اجازه نمی‌دهد که به خاک افغانستان نیروی نظامی بفرستند و یا حضور نظامی داشته باشند.
کامران امان تحلیل‌گر مسایل نظامی و سیاسی در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «بازگشت ناتو به افغانستان تبلیغ سیاسی است و در شرایط فعلی امکان ندارد. این تبلیغات تنها یک جنگ سرد میان شرق و غرب است و در کنار این، ولادیمیر پوتین به دنبال آنست که غرب در افغانستان مداخله نکند.»
حضور ۲۰ ساله ناتو در افغانستان
حضور ۲۰ ساله ناتو در افغانستان (۲۰۰۱-۲۰۲۱) با هدف پیکار با هراس‌افگنی آغاز شد، اما نتایج آن برای مردم افغانستان منفی بود. این حضور، میلیاردها دالر هزینه نظامی، تلفات سنگین غیرنظامیان، ناامنی و تخریب زیرساخت‌های افغانستان را به همراه داشت.
دولت‌سازی ناتو به دلایل فساد و ضعف نهادها و همچنان نادیده گرفتن واقعیت‌های فرهنگی – اجتماعی ناکام ماند. در کل این‌گونه می‌توان گفت که حضور ناتو، به‌جای پیشرفت و امنیت، فقر، بی‌ثباتی و ناامیدی را برای بسیاری از مردم افغانستان به ارمغان آورد. حالا نیز مردم در افغانستان مخالف حضور نظامی نیروهای خارجی در کشورشان اند.
جمع‌بندی
با توجه با آنچه گفته شد، بازگشت ناتو به افغانستان در شرایط فعلی ناممکن به نظر می‌رسد، دلیل هم خستگی سیاسی و نظامی کشورهای عضو ناتو، هزینه‌های سنگین حضور قبلی و نبود اجماع بین‌المللی برای مداخله مجدد است. آگاهان مسایل سیاسی معتقدند تنها در صورت تهدیدهای مستقیم و بزرگ تروریستی علیه غرب از خاک افغانستان، ممکن است ناتو به صورت محدود(مانند عملیات هوایی) مداخله کند، اما حضور گسترده زمینی بعید است.
