نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره وضعیت افغانستان، در روز جهانی حقوق بشر، بار دیگر بر چالشهای حقوق بشری و انسانی در کشور پرداخت. تام فلچر معاون دبیرکل سازمان ملل در امور بشردوستانه و جورجیوت گانیون سرپرست یوناما، در سخنان خود از محدودیتهای حقوق بشری و وضعیت بشری در افغانستان ابراز نگرانی کردند. در واکنش به این نگرانیها، ذبیحالله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی به خبرگزاری آفاق گفت که حقوق بشر در افغانستان تأمین است و امارت اسلامی خود را مکلف میداند که بر اساس شریعت اسلامی حقوق مردم را ادا کند. مجاهد همچنین افزود: «بر اساس شریعت اسلامی، حقوق همه شهروندان در افغانستان محفوظ است و در این زمینه هیچگونه نگرانی وجود ندارد.»
در کنار دیدگاههای سازمان ملل، شماری از کارشناسان اقتصادی نیز تأکید میکنند که بخش مهم بحران کنونی، میراث دو دهه جنگ، تهاجم و سیاستهای مداخلهگرایانه خارجی است؛ عواملی که به باور آنان مسیر رشد اقتصادی افغانستان را مسدود کرده است. به گفته این کارشناسان، ادامه تحریمها، مسدود بودن ذخایر ارزی و سیاسیسازی کمکها از سوی برخی کشورها، عملاً بحران بشری افغانستان را تشدید کرده و مانع بازیابی اقتصادی آن میشود.
دیدگاه نمایندگان کشورها در این نشست درباره وضعیت افغانستان
پس از مقامهای سازمان ملل، اعضای شورای امنیت نیز دیدگاههای خود را درباره وضعیت افغانستان مطرح کردند. نمایندگان کشورها در عین اشتراک در نگرانیهای انسانی، بر اولویتهای سیاسی و امنیتی متفاوتی تمرکز داشتند.
فو کونگ، نماینده دائم چین در سازمان ملل متحد، با نگرانی از از وضعیت بشری در افغانستان گفت که کمکهای بشری نباید سیاسی شود. او تاکید کرد که کشورهای که مسبب وضعیت کنونی در افغانستان هستند، باید مسوولیتهای خویش را ادا کنند. نماینده چین تصریح کرد: «بیش از ۳۰ میلیون افغان در فقر شدید زندگی میکنند، تنها و تنها یک دالر در روز درآمد دارند. جامعه بینالمللی میخواهم که برای این کار اقدامات فوری انجام دهد تا افغانستان از بحران بیرون شده و روی پای خود ایستاد شود. با سیاسی شدن کمکهای مخالف است و گفت از اهداکنندگان سنتی افغانستان، به ویژه کشورهای که به طور تاریخی مسئول اتفاقات این کشور بودهاند، خواسته شود که فورا تعهدات مالی خود را از سر بگیرند و یا افزایش دهند.»
همچنین، واسیلی نبنزیا نماینده روسیه در سازمان ملل در این نشست از تلاشهای دیپلماتیک برای حل تنش میان افغانستان و پاکستان سخن گفت. او افزود: «ما در تلاش تسهیل گفتوگو میان دو طرف هستیم تا مساله از طریق دیپلماتیک حل شود. بهبود روابط کابل و اسلامآباد برای ثبات منطقهای ضروری است و دو طرف باید همکاری خود را در زمینه مبارزه با تروریزم افزایش دهند.»
در ادامه، ایران بر ضرورت تعامل عملی با کابل تأکید کرد. امیر سعید ایروانی، نماینده این کشور در شورای امنیت گفت: «تعامل معنادار و عملگرایانه با مقامات موقت افغانستان، همچنان برای رسیدگی به بحرانهای انسانی و اقتصادی ضروری است.» او افزود: «کمکهای انساندوستانه نباید هرگز سیاسی شود و تحریمها نباید مانعی برای ثبات اقتصادی افغانستان باشند.» درحالیکه گذرگاههای پاکستان و افغانستان به روی هرگونه تجارت و ترانزیت مسدود است، نماینده ایران یادآور شد که بندر چابهار شریان حیاتی بشردوستانه برای انتقال محمولههای اساسی به افغانستان است و ظرفیت آن باید برای حمایت از بهبود اقتصادی این کشور بهطور کامل به کار گرفته شود.
هند نیز با لحنی صریحتر درباره مخاطرات امنیتی سخن گفت. نماینده این کشور ضمن ابراز نگرانی عمیق از حملات اخیر علیه غیرنظامیان افغان، گفت: «اقدامات مربوط به بستن عمدی مسیرهای دسترسی یک کشور محصور در خشکی نقض اصول تجارت جهانی و مشابه تهدید و تجاوز و تروریسم تجاری و ترانزیتی است.» او اگرچه از کشوری خاصی نامی نبرد، اما جهتگیری سخنانش نشان میداد که مخاطب اصلی او پاکستان است. نماینده هند در عین حال بر تمامیت ارضی، حاکمیت و استقلال افغانستان تأکید کرد.
موضع پاکستان در جلسه، بر اشتراکات و نگرانیهای امنیتی متمرکز بود. عاصم افتخار نماینده پاکستان گفت: «هیچ کشوری به اندازه پاکستان خواهان صلح و ثبات در افغانستان نیست.» او ابراز امیدواری کرد: «امارت اسلامی محیطی مساعد برای گفتوگوی صادقانه فراهم کند که نسبت به نگرانیهای امنیتی مشروع ما حساس باشد.»
تحلیل کارشناسان: مسئولیت بحران و ضرورت تعامل
شماری از کارشناسان سیاسی معتقدند که در این نشست نوعی اجماع منطقهای دیده شد؛ اجماعی که بر اساس آن، بحران کنونی افغانستان تنها محصول سیاستهای حکومت فعلی نیست، بلکه نتیجه مستقیم سیاستها، مداخلات و جنگهایی است که بازیگران بینالمللی طی دو دهه ایجاد کردهاند. از نظر این کارشناسان، کشورهایی که در ایجاد این وضعیت نقش داشتهاند، اکنون موظفاند در رفع پیامدهای آن سهم بگیرند و کمکها را سیاسی نسازند.
برخی دیگری از تحلیلگران یادآور میشوند که کشورهای منطقه به این نتیجه رسیده اند که ثبات افغانستان برای امنیت منطقه و جهان اهمیت حیاتی دارد و منزویسازی افغانستان، تنها بحران را عمیقتر خواهد کرد. به باور آنان، تعامل سازنده، راهحل پایدارتر و کمهزینهتری برای همه طرفهاست. آنان تاکید میکنند که از سخنان نمایندگان کشورهای منطقه مشهود بود که امارت اسلامی در حوزههایی همچون مبارزه با هراسافگنی، کاهش کشت مواد مخدر و مدیریت نسبی بحران اقتصادی عملکرد موفق داشته است.
نشست شورای امنیت بار دیگر نشان داد که افغانستان همچنان در مرکز نگرانیهای انسانی، اقتصادی و امنیتی جهان قرار دارد. اگرچه که برداشتهای متفاوت بازیگران بینالمللی و منطقهای از وضعیت کشور در این نشست، وجود داشت؛ با این حال، آنچه در سخنان بیشتر نمایندگان برجسته بود، ضرورت جلوگیری از سیاسیسازی کمکهای بشری، تعامل عملی با حکومت کابل و اهمیت ثبات افغانستان برای امنیت منطقه بود.