نشست سالانه سران بریکس به میزبانی برازیل در حالی برگزار شد که جهان با تنش‌های ژیوپلیتیکی از جمله تعرفه‌ای امریکا و درگیری‌های خاورمیانه، روبه رو است. این نشست تلاش کرد تا بریکس را به عنوان یک نیروی چندجانبه‌گرا معرفی کند، اما چالش‌های مانند غیبت رهبران کلیدی و تفاوت دیدگاه‌ها میان اعضا، بر توانایی این گروه برای دستیابی به اهدافش تاثیر گذاشت.
در سویی دیگر، تمرکز سران این گروه بر موضوعات اقلیمی، تجارت با ارزهای ملی و اصلاحات جهانی، نشان‌دهنده تلاش بریکس بر ایفای نقش بزرگ‌تر در نظم جهانی است. در این یادداشت به تحلیل توانایی‌های بریکس می‌پردازیم، اینکه آیا این گروه ظرفیت تبدیل‌شدن به یک نیروی کلیدی در ایجاد نظم جهانی چندقطبی را دارد و در صورت فشارهای غربی‌ها، آیا می‌تواند موازنه قدرت را در برابر آنان حفظ کند؟
در نشست سالانه سران بریکس چه گذشت؟
نشست کشورهای عضو بریکس به روز (یکشنبه، ۱۵ سرطان) در شهر ریو د ژانیروی برزیل برگزار شد. در این نشست، وزیر امور خارجه ایران، رییس جمهور برزیل، رییس جمهور اندونیزیا، نخست‌وزیر چین، وزیر امور خارجه روسیه، نخست‌وزیر هند، رییس جمهور افریقای جنوبی، نخست‌وزیر اتیوپی، نخست‌وزیر مصر و ولیعهد ابوظبی به‌گونه حضوری شرکت کردند، اما رییس جمهور روسیه به صورت مجازی در نشست اشتراک کرد.
اعضای این گروه عصر یکشنبه در اعلامیه‌ای مشترک حملات اسراییل به زیرساخت‌های غیرنظامی و تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و غزه را محکوم کردند و خواستار اصلاح نهادهای بین‌المللی شدند و همچنان بریکس را فرصتی برای دیپلماسی چند جانبه خواندند.
در اعلامیه، اعضای بریکس نسبت به وضعیت مردم فلسطین و ادامه حملات اسراییل به غزه ابراز نگرانی شدید کرده و در کنار آن، حمله مرگبار ماه گذشته در منطقه پهلگام کشمیر را نیز حمله تروریستی توصیف و محکوم کردند.
بریکس به دنبال اصلاح نهادهای بین‌المللی
کارشناسان حوزه سیاست به این باور اند که بریکس به عنوان رقیب اصلی گروه‌های چون گروه ۲۰ و گروه ۷ می‌خواهد در نهادهای مهم سیاسی و مالی جهان چون شورای امنیت سازمان ملل و صندوق بین‌المللی پول اصلاحاتی را اعمال کند و تلاش این گروه برای اصلاح نهادهای بین‌المللی بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر برای به چالش کشیدن هژمونی غرب به ویژه امریکا است و بریکس با تاکید بر اصلاحاتی مانند افزایش نمایندگی کشورهای در حال توسعه در شورای امنیت سازمان ملل یا بازنگری در قوانین سازمان تجارت جهانی به دنبال ایجاد توازن در قدرت جهانی است.
نثار احمد شیرزی، تحلیل‌گر مسایل سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «بریکس با ایجاد نهادهایی مانند بانک توسعه جدید و صندوق ذخیره مشترک به دنبال به چالش‌کشیدن سلطه نهادهای مالی بین‌المللی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول است که تحت نفوذ غرب قرار دارند و هدف اصلی بریکس، ایجاد یک نظم نوین جهانی مبتنی بر ساختارهای چندقطبی سیاسی و اقتصادی است که در آن کشورهای در حال توسعه نقش محوری‌تری ایفا کنند.»
این در حالیست که قدرت‌های نوظهور اقتصاد جهانی به دلیل تهدیدهای تعرفه‌ای ترامپ، به دنبال راهی برای صیانت از رشد اقتصادی و تجاری خود، ایجاد موازنه قدرت در اقتصاد جهانی و مقابله با این ابزار اعمال قدرت امریکا اند.
تهدید به اعمال تعرفه ۱۰ درصدی
هم‌زمان با برگزاری نشست بریکس، دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا اعلام کرد که ایالات متحده ۱۰ درصد تعرفه اضافی بر کالاهای کشورهایی اعمال خواهد کرد که با سیاست‌های ضد امریکایی گروه بریکس هم‌راستا شوند. این هشدار در حالی است که اعضای بریکس افزایش تعرفه‌ها را تهدیدی برای تجارت جهانی خواندند و به گونه تلویحی به سیاست‌های ترامپ انتقاد کردند. اما چند ساعت بعد رییس جمهور امریکا هشدار داد که کشورهایی که در پی پیوستن به این گروه باشند، مجازات خواهند شد. آقای ترامپ در شبکه تروث سوشال نگاشت هر کشوری که با سیاست‌های ضدامریکایی بریکس هم‌راستا شود، مشمول ۱۰ درصدی تعرفه اضافی خواهد شد و هیچ استثنایی در این سیاست وجود نخواهد داشت.
شیرآقا روحانی، استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق گفت: «این تهدید بخشی از استراتژی گسترده‌تر ترامپ برای استفاده از تعرفه‌ها به عنوان ابزاری برای فشار بر کشورهای دیگر است، اما عدم وضوح در تعریف سیاست‌های ضد امریکایی ممکن است اثربخشی این سیاست را کاهش دهد، روی هم رفته به باور من چنین اقداماتی می‌تواند تنش‌های تجاری جهانی را تشدید کند و این تهدید ممکن است بیشتر یک تاکتیک مذاکراتی باشد تا یک سیاست قطعی، همان‌گونه که در گذشته نیز شاهد چنین رویکردی از سوی رییس جمهور امریکا بوده‌ایم.»
در کنار این، کارشناسان مسایل سیاسی تاکید می‌کنند که امریکا نیز نباید قدرت و توانایی گروه بریکس را نادیده بگیرد.
قدرت و نقاط قوت بریکس
گروه بریکس که در حال حاضر متشکل از کشورهای چین، روسیه، هند، ایران، افریقای جنوبی، برازیل، امارات متحده عربی، مصر، اندونیزیا و اتیوپیا است، به عنوان یک بلوک اقتصادی و سیاسی، در سال‌های اخیر به دلیل وزن جمعیتی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این گروه در تلاش است تا با تقویت همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و مالی، نظم چندقطبی در برابر هژمونی غرب به ویژه ایالات متحده و اروپا ایجاد کند.
بریکس در حال حاضر و بر اساس آمارها، حدود ۴۹ درصد از جمعیت جهان و حدود ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (بر اساس برابری قدرت خرید) را نمایندگی می‌کند. چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان و هند به عنوان یکی از سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد، ستون‌های اصلی قدرت اقتصادی بریکس هستند و این دو کشور به‌تنهایی بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی گروه را تشکیل می‌دهند.
تحلیل‌گران معتقدند که بریکس حدود ۲۶ درصد از تجارت جهانی را در اختیار دارد و با ابتکاراتی مانند تقویت تجارت با ارزهای ملی، به دنبال کاهش وابستگی به دالر امریکایی است.
سید مصطفی مرتضوی، استاد دانشگاه به خبرگزاری آفاق گفت: «بریکس ظرفیت تبدیل‌شدن به یک نیروی کلیدی در ایجاد نظم جهانی چندقطبی را دارد و تحرکات اخیر این گروه نشان‌دهنده عزم بریکس برای کاهش سلطه غرب است، در صورتی که سران آن اختلافات داخلی را کنار بگذارند و به‌گونه واقعی به یک اجماع قوی برسند.»
جمع‌بندی
در پایان این‌گونه می‌توان گفت که سران بریکس برای ایجاد اصلاحات در نظام اقتصادی جهانی اراده مستحکم دارند و آنرا از دو مسیر دنبال می‌کنند، اول اصلاحات اساسی در سازوکارهای نظام بین‌الملل و دوم مقابله با تحریم‌های غرب به ویژه امریکا. حال باید انتظار کشید که نتایج رای‌زنی‌های اعضای بریکس در روزها و یا ماه‌های آینده چه خواهد بود و این تصمیم‌گیری‌ها تا چه میزانی می‌تواند به ایجاد طرح نو در نظام اقتصادی و موازنه در قدرت‌های بزرگ ایجاد کند و حرف اخیر اینکه این نشست با تمرکز بر موضوعات کلیدی مانند تغییرات اقلیمی، اصلاحات جهانی، مبارزه با تروریزم و محکومیت اقدامات یک‌جانبه غرب برگزار شد و حضور فعال ایران، هند و برزیل و همچنان اعلامیه‌های مشترک نشان‌دهنده تلاش بریکس برای تقویت جایگاه خود است.
