تهران در خط مقدم میانجیگری: ابتکار نشست منطقه‌ای
پس از تنش‌های اخیر میان امارت اسلامی و پاکستان، تهران اعلام کرده است که با طراحی یک «نشست منطقه‌ای» تلاش دارد مسیر گفت‌وگو و کاهش اختلافات را میان دو طرف باز کند. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در سخنان اخیر خود تصریح کرد که رایزنی‌هایی هم‌زمان با کابل و اسلام‌آباد انجام شده است. این تحول در زمانی صورت می‌گیرد که بحران میان دو کشور به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است.
ایران پیش‌تر نیز بر ضرورت گفت‌وگوی منطقه‌ای برای حل اختلافات میان همسایگان تأکید کرده و به باور تحلیلگران اکنون تلاش دارد سازوکاری مشترک ایجاد کند که بتواند تنش افغانستان و پاکستان را از سطح درگیری‌های رسانه‌ای و امنیتی به یک روند دیپلماتیک پایدار منتقل سازد.
از دوحه تا استانبول؛ بی‌نتیجه‌گی میانجی‌گران قبلی و تغییر بازیگران
تلاش‌های میانجی‌گرانه قطر و سپس ترکیه برای کاستن از تنش‌های کابل–اسلام‌آباد در سه مرحله مذاکراتی دنبال شد؛ اما این روند نه‌تنها به نتیجه نرسید. گفت‌وگوهای استانبول نیز با وجود امیدهای اولیه، بدون توافق مشخص پایان یافت. به باور تحلیلگران، بی‌نتیجه‌گی این دو مسیر نشان داد که بحران کنونی ماهیتی عمیقاً منطقه‌ای دارد و نیازمند مداخله کشورهایی است که از نظر جغرافیایی، امنیتی و سیاسی، ذی‌نفع مستقیم در ثبات افغانستان و پاکستان هستند.
در همین چارچوب، ایران و روسیه به‌عنوان دو بازیگر کلیدی منطقه، اکنون نقش فعال‌تری در مدیریت بحران منطقه‌ای برعهده گرفته‌اند. تحلیلگران می‌گویند که این تغییر آرایش نشان می‌دهد که وزن ژئوپلیتیک مسئله در حال انتقال از میانجی‌گری‌های فرامنطقه‌ای به الگوی جدیدی است که محور آن بر مسئولیت‌پذیری منطقه‌ای استوار است. برای بسیاری از آگاهان، این تغییر نه‌تنها طبیعی بلکه ضروری است؛ زیرا هرگونه ناپایداری در منطقه می‌تواند مستقیماً امنیت ایران، روسیه، آسیای میانه را تهدید کند.
ورود مسکو؛ همسویی با تهران برای یک سازوکار منطقه‌ای
پس از اعلام ابتکار ایران، سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که مسکو آماده است برای حل تنش میان پاکستان و امارت اسلامی میانجیگری کند. روسیه این تنش را نگران‌کننده برای کل جامعه جهانی و تهدیدی مستقیم برای ثبات منطقه خوانده است.
به باور تحلیلگران، همسویی تهران–مسکو نه‌تنها اهمیت ژئوپلیتیک بحران را افزایش می‌دهد، بلکه راه را برای ایجاد یک محور دیپلماتیک مشترک باز می‌کند؛ محوری که می‌تواند بر خلاف مدل‌های گذشته، با پشتوانه ساختار امنیتی منطقه عمل کرده و فشار لازم را بر طرفین برای بازگشت به گفت‌وگو اعمال کند.
استقبال اسلام‌آباد از ابتکار تهران
پاکستان آشکارا از پیشنهاد ایران استقبال کرد و آن را نقش مهم یک کشور برادر توصیف نمود. وزارت خارجه پاکستان اعلام کرد که تهران می‌تواند در کاهش تنش‌ها نقشی مثبت ایفا کند. پذیرش این ابتکار از سوی اسلام‌آباد نشان می‌دهد که تنش‌ها به سطحی رسیده که پاکستان نیز به دنبال یک مسیر کم‌هزینه‌تر برای مدیریت بحران است؛ مسیری که بتواند تنش با امارت اسلامی را بدون ورود به تقابل گسترده، در چارچوب دیپلماتیک نگه دارد.
چشم‌انداز منطقه‌ای؛ راه‌حل در داخل منطقه است نه خارج آن
کارشناسان معتقدند مجموعه تحولات اخیر پیام روشنی دارد و آن اینکه مسائل منطقه‌ای راه‌حل منطقه‌ای دارد. به باور آنان، اگر کشورهای منطقه با تفاهم عمل کنند، می‌توانند روندی مشترک برای حل مسائل ایجاد کنند و اجازه ندهند قدرت‌های فرامنطقه‌ای بار دیگر با ایجاد شکاف یا تشدید تنش‌ها، به صحنه منطقه بازگردند.
در نگاه تحلیلگران بین‌الملل، توجه فزاینده ایران و روسیه به این موضوع، ناشی از نگرانی‌های مشترکی است؛ نگرانی از اینکه تشدید تنش میان کابل و اسلام‌آباد می‌تواند بهانه‌ای برای بازگشت بازیگران جهانی به منطقه شود. برخی تحلیلگران حتی معتقدند بخشی از تنش‌های اخیر ممکن است با انگیزه‌های فرامنطقه‌ای پیوند داشته باشد و از همین رو کشورهای منطقه باید سازوکاری مستقل برای مدیریت بحران ایجاد کنند.
بسیاری از آگاهان سیاسی به این باورند که ابتکار تهران، همراهی مسکو و استقبال پاکستان، نشانه‌ای از شکل‌گیری یک چارچوب جدید همکاری منطقه‌ای است؛ چارچوبی که اگر موفق شود، نه‌تنها تنش کابل–اسلام‌آباد را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند به الگویی برای حل دیگر چالش‌های امنیتی در منطقه تبدیل گردد.