سفر احتمالی مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران به کابل، به‌عنوان نخستین دیدار رییس جمهور یک کشور از افغانستان پس از تسلط دوباره امارت اسلامی، رویداد تاریخی، دیپلماتیک با اهمیت و بی‌پیشینه است. این سفر نه‌تنها نشانه‌ای از تعهد ایران به تقویت سیاست همسایگی و گشودن فصل نو در روابط با افغانستان است، بلکه فرصتی برای تعمیق پیوندهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی میان دو ملت هم‌ریشه و هم‌زبان را فراهم می‌کند. در این یادداشت به موضوعات کلیدی مانند اشتراکات تاریخی و فرهنگی، پتانسیل همکاری‌های اقتصادی و زیرساختی و چشم‌انداز توافقات راهبردی برای آینده روابط ایران و افغانستان پرداخته شده‌است.
سفر قریب‌الوقوع پزشکیان به کابل
مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران در ظهر (شنبه، ۴ اسد) در نشست با معاونان و مدیران وزارت امور خارجه این کشور بر اولویت سیاست خارجی دولتش برای گسترش روابط باکشورهای همسایه، از جمله افغانستان تاکید کرد و گفت: «اگر ارتباطات خودمان را با کشورهای همسایه اصلاح بکنیم خیلی کارها می‌توانیم انجام بدهیم اصلاً لزومی ندارد زیاد به کشورهای دور نگاه کنیم. اولویت سیاست خارجی ما باید گسترش روابط با همسایگان باشد؛ افغانستان همسایه عزیز ماست و بنده به‌طور جدی از گسترش روابط و همکاری‌ها با این کشور حمایت می‌کنم. اگر مقدمات و ترتیبات لازم فراهم شود، آماده‌ام برای گشودن صفحه‌ای تازه در روابط دو کشور به افغانستان سفر کنم.»
سفارت جمهوری اسلامی ایران نیز هدف سفر آقای پزشکیان را تقویت روابط دوجانبه میان کابل-تهران و همچنان گشودن صفحه‌ای تازه در این روابط عنوان کرده، اما کارشناسان معتقدند که مساله آب و مهاجران نیز از هدف‌های مهم سفر رییس جمهور ایران بوده می‌تواند.
شیرآقا بیان‌زی، آگاه مسایل سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران در سفر به کابل، در کنار اینکه می‌خواهد روابط خود را با امارت اسلامی تقویت کند به احتمال زیاد که روی موضوعات کلیدی مانند مساله آب و همچنان مهاجران نیز بحث و گفت‌وگو خواهد کرد.»
در سویی دیگر، برخی از کارشناسان در واکنش به این سفر تاکید می‌کنند که سفر رییس جمهور ایران به افغانستان در شرایطی که تاکنون تنها یک کشور امارت اسلامی را به رسمیت‌شناخته، یک پیروزی سیاسی است.
دکتر عبدالصادق حمیدزوی، آگاه مسایل سیاسی در گفت‌وگو با خبرگزاری آفاق، سفر قریب‌الوقوع آقای پزشکیان به کابل را دستاورد کلان دستگاه دیپلماسی امارت اسلامی دانست و افزود: «دستگاه دیپلماسی امارت اسلامی در چهار سال گذشته توانسته با کشورهای منطقه زبان مشترک پیدا کند و مقام‌های بلندپایه آنان را قناعت دهد که به افغانستان سفر کنند و همچنان از این طرف نیز به آن کشورها سفرهای داشته باشند و این برای حکومت افغانستان یک پیروزی سیاسی محسوب می‌شود.»
اهمیت تاریخی و دیپلماتیک سفر پزشکیان به کابل
باوجود که تاکنون از تاریخ دقیق سفر رییس جمهور ایران به کابل جزییاتی در دست نیست و یک رویداد احتمالی به‌نظر می‌رسد. اما این سفرِ احتمالی از منظر تاریخی و دیپلماتیک، یک رویداد مهم و کم‌سابقه در روابط دوجانبه ایران و امارت اسلامی به‌شمار می‌رود و این می‌تواند نشانه‌ای از تغییر رویکرد تهران در تعامل با حاکمیت فعلی افغانستان باشد با توجه با آنچه که رییس جمهور ایران نیز از گشودن این صفحه‌ی جدید در روابط دو کشور خبر داد.
برخی از تحلیل‌گران نیز معتقدند که این سفر، هرچند به صورت رسمی به معنای به‌رسمیت‌شناسی کامل امارت اسلامی نیست، اما در عمل گامی به‌سوی تعامل رسمی و پذیرش سیاسی وضعیت جدید افغانستان از سوی ایران محسوب می‌شود.
عبدالجمیل شیرانی، فعال سیاسی می‌گوید: «درفضای رقابت‌های منطقه‌ای، ایران با این سفر نشان می‌دهد که می‌خواهد نقش فعالی در آینده افغانستان داشته باشد و در معادلات امنیتی و اقتصادی این کشور، جایگاه خود را تثبیت کند؛ به خصوص در مقابل روسیه، پاکستان و چین.»
اگر از بُعد تاریخی به این سفر نگاه کنیم، ایران و افغانستان از گذشته‌های دور روابط ریشه‌دار دارند که مبتنی بر اشتراکات فرهنگی، زبانی و تمدنی است، در مقاطع مختلف، ایران نقش مهم و کلیدی در تحولات افغانستان داشته و همواره تلاش کرده تا بر معادلات منطقه‌ای تاثیرگذار باشد. این سفر می‌تواند فرصتی برای احیای نوعی «دیپلماسی فرهنگی و همسایگی» در منطقه باشد. ازمنظر دیپلماتیک نیز این دیدار پیام‌هایی روشن به کشورهای منطقه و جامعه جهانی دارد، اینکه از یک‌سو ایران می‌کوشد در چهارچوب واقع‌گرایی سیاسی، تعامل رسمی‌تری با حکومت سرپرست افغانستان برقرار کند و از سوی دیگر به دنبال ایفای نقش فعال‌تری در مدیریت تحولات امنیتی، مهاجرتی و اقتصادی در همسایگی شرقی خود است.
در کنار موضوعات تاریخی و دیپلماتیک، این سفر فصل تازه‌ای از گفت‌وگوهای گسترده‌تر را در حوزه همکاری‌های اقتصادی و زیرساختی نیز آغاز خواهد کرد.
تقویت روابط دوجانبه و همکاری‌های اقتصادی و زیرساختی
تحلیل‌ها بر این است که تقویت روابط دوجانبه و همکاری‌های اقتصادی و زیرساختی در این سفر از اهمیت راهبردی برخوردار است، زیرا نه‌تنها به نفع هردو کشور است، بلکه به صلح، ثبات و توسعه تمام منطقه نیز کمک می‌کند. آگاهان مسایل اقتصادی به خبرگزاری آفاق گفتند که این سفر می‌تواند به امضای توافق‌نامه‌هایی نیز منجر شود که پروژه‌های زیرساختی کلیدی را پیش برده و روابط اقتصادی را تعمیق بخشد. به گفته این آگاهان، خط آهن افغان-ترانس و بندر چابهار می‌توانند افغانستان را به بازارهای جهانی متصل کند و تجارت دوجانبه را نیز تقویت کنند، ایران به عنوان دروازه‌ای برای دسترسی افغانستان به دریا، نقش حیاتی در توسعه اقتصادی کشور دارد و ایران که به حیث یکی از شرکای تجاری مهم افغانستان به شمار می‌آید، تقویت همکاری‌های اقتصادی با این کشور، باعث بهبود اقتصاد افغانستان می‌شود و همچنان فرصت‌های شغلی زیادی را نیز ایجاد می‌کند. حرف مهم دیگر اینست که ایران می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیرساختی، آموزشی و بهداشتی به بازسازی افغانستان کمک کند، که این امر نه‌تنها به نفع افغانستان است، بلکه باعث تقویت جایگاه ایران به عنوان یک شریک منطقه‌ای مسوول می‌شود.
چرا این سفر برای امارت اسلامی مهم است؟
این سفر به عنوان نخستین دیدار رییس جمهور ایران پس از چهار سال از افغانستانِ زیر حاکمیت امارت اسلامی، برای حکومت سرپرست یک فرصت بی‌نظیر و حیاتی است. چنین سطحی از دیدار می‌تواند گام بزرگ به‌سوی به‌رسمیت‌شناسی عملی و تعامل بیشتر بین‌المللی تلقی شود.
از دید دیگر، سفر یک مقام بلندپایه مانند رییس جمهور به کابل می‌تواند از نظر داخلی برای امارت اسلامی نوعی مشروعیت‌آفرینی و تقویت جایگاه سیاسی باشد. در سطح خارجی نیز ممکن است کشورهای دیگر را به بازنگری در سیاست‌های‌شان نسبت به افغانستان ترغیب کند.
تحلیل‌گران حوزه سیاست می‌گویند که افغانستان و ایران مسایل مهم و حساسی چون مدیریت آب هیرمند، وضعیت مهاجران افغان در ایران، تجارت مرزی و مبارزه با قاچاق مواد مخدر دارند و این سفر می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگو و توافقاتی برای کاهش تنش و بهبود روابط شود.
از منظر اقتصادی اگر به این سفر احتمالی نگان کنیم، دیده می‌شود که افغانستان در تلاش است که به یک نقطه اتصال منطقه‌ای تبدیل شود، همکاری با ایران می‌تواند فرصت‌هایی برای گسترش تجارت، ترانزیت و سرمایه‌گذاری فراهم کند. در عین حال، همان‌گونه که در بالا گفته شد، افغانستان به حمایت اقتصادی نیاز دارد، در حالی که ایران از ثبات در افغانستان و بازازهای جدید برای محصولات خود سود می‌برد. سفر پزشکیان، می‌تواند زمینه‌ساز توافق‌نامه‌های راهبردی در این حوزه‌ها باشد.
آینده روابط ایران و افغانستان
با توجه به مشترکات فرهنگی، دینی، زبانی و تاریخ دیرینه همسایگی، روابط ایران با افغانستان روبه گسترش به‌نظر می‌رسد. تحلیل‌گران حوزه سیاست به این باور اند که منافع مشترک منطقه‌ای، از جمله مبارزه با مواد مخدر، مدیریت مهاجرت، تامین امنیت مرزی و تقویت همکاری‌های اقتصادی، زمینه‌ساز تعامل سازنده میان دو طرف خواهد بود. در کنار این، اگر هر دو کشور از مداخله در امور داخلی یکدیگر پرهیز کنند و بر همکاری‌های عملی تمرکز نمایند، روابط دوجانبه می‌تواند به مرحله‌ای از ثبات راهبردی برسد.
ذکی‌الله محمدی، استاد دانشگاه به خبرگزاری آفاق گفت: «سفر رییس جمهور ایران به کابل، نقطه‌ی عطفی در دیپلماسی میان افغانستان و ایران است، روابط امارت اسلامی با ایران در حال گذشتن از مرحله تردید و احتیاط به طرف تعامل رسمی است.»
کارشناسان تاکید می‌کنند که اگر مسایل مرزی و حقوق مهاجران به درستی میان کابل و تهران مدیریت شود، این روابط می‌تواند به مدلی از همکاری در شرایط جدید منطقه‌ای تبدیل شود.
جمع‌بندی
سفر احتمالی مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران به کابل، نقطه عطفی در روابط ایران و امارت اسلامی است که نشان‌دهنده عزم کابل و تهران برای گسترش تعاملات رسمی و تقویت پیوندهای دوجانبه است. این دیدار، با تکیه بر اشتراکات عمیق فرهنگی، زبانی و تاریخی، بستری برای تعمیق همکاری‌های اقتصادی، زیرساختی و سیاسی فراهم می‌کند، از پروژه‌های کلیدی مانند خط آهن افغان – ترانس و بندر چابهار گرفته تا دیپلماسی صلح‌محور برای کاهش تنش‌ها و حمایت از ثبات افغانستان، این سفر نویدبخش فصل جدید در روابط دو همسایه است. با امضای احتمالی توافق‌نامه‌های راهبردی، ایران و افغانستان می‌توانند به سوی آینده‌ای از همکاری‌های پایدار و توسعه مشترک گام بردارند که نه‌تنها به نفع دو ملت، بلکه به تقویت صلح و رفاه منطقه‌ای نیز کمک خواهد کرد.
