سفر مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران به پاکستان (۱۱ اسد، ۱۴۰۴)، در برهه‌ای حساس از تحولات منطقه‌ای، نه‌تنها نقطه عطفی در روابط دوجانبه تهران و اسلام‌آباد به شمار می‌رود، بلکه نشانه‌ای روشن از اراده مشترک دو کشور برای تقویت همکاری‌های راهبردی و ایجاد جبهه‌ای متحد در برابر تهدیدات اسراییل است. این سفر از دید تحلیل‌گران ارشد حوزه سیاست، گامی استراتژیک برای تحکیم پیوندهای دو کشور همسایه و مسلمانی است که از اشتراکات عمیق تاریخی، فرهنگی و مذهبی برخوردار اند. در ادامه این یادداشت، به اهداف دوجانبه این سفر در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی، تلاش‌ها برای شکل‌گیری اتحاد منطقه‌ای علیه تجاوزات اسراییل و همچنان چالش‌ها و چشم‌اندازهای پیش‌روی این همکاری راهبردی پرداخته می‌شود.
زمینه‌های سفر؛ پاسخ به تنش‌های منطقه‌ای
منطقه خاورمیانه و آسیای جنوبی در ماه‌های اخیر شاهد تنش‌های بی‌پیشینه‌ای بوده است. حملات تجاوزکارانه اسراییل به تاسیسات هسته‌ای، زیرساخت‌های انرژی و نظامی ایران در طول جنگ دوازده روزه که با حمایت مستقیم و آشکار ایالات متحده انجام شد، نه‌تنها نقض آشکار حقوق بین‌الملل بود، بلکه تلاشی برای بی‌ثبات‌سازی منطقه، به ویژه ایران به شمار می‌رود. در این میان، پاکستان به عنوان کشوری با موضع قاطع در محکومیت این تجاوزات، نقش برجسته‌ای ایفا کرد. شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، این حملات را نقض منشور سازمان ملل دانست و بر حق دفاع مشروع ایران تاکید کرد، او همچنان گفته بود که ملت و دولت پاکستان حمایت کامل خود را از جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده اند. مسعود پزشکیان نیز پیش از عزیمت به اسلام‌آباد، از حمایت‌های دیپلماتیک پاکستان در مجامع بین‌المللی و محکومیت صریح تجاوزات اسراییل قدردانی کرده بود.
اتحاد منطقه‌ای علیه اسراییل
از مهم‌ترین ابعاد این سفر، تقویت جبهه متحد اسلامی در برابر رژیم اسراییل است. مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران و شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان در یک نشست خبری مشترک خواستار توقف فوری جنایات و تجاوزات اسراییل شدند و همچنان بر لزوم مشارکت فعال و موثر کشورهای منطقه، به ویژه دولت‌های مسلمان، در مقابله با تجاوزات و اقدامات توسعه‌طلبانه اسراییل تاکید کردند. در این دیدار، از نخست‌وزیر پاکستان برای سفر به تهران نیز دعوت شد.
در کنار این، پاکستان با محکومیت صریح حملات اسراییل به ایران و حمایت از حق دفاع مشروع تهران، نشان داده که می‌تواند شریکی قابل اعتماد در این مسیر باشد. اظهارات خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان در مجلس ملی این کشور مبنی بر ضرورت اتحاد کشورهای اسلامی علیه اسراییل نیز، بازتاب‌دهنده این دیدگاه است که تنها از طریق هم‌افزایی می‌توان با تجاوزات اسراییل مقابله کرد.
کارشناسان حوزه سیاست به این باور اند که این سفر می‌تواند زمینه‌ساز تشکیل ائتلافی منطقه‌ای با مشارکت کشورهای اسلامی مانند ایران، پاکستان، ترکیه و حتا مصر باشد. آنان تاکید می‌کنند چنین ائتلافی نه‌تنها می‌تواند در برابر تهدیدات نظامی اسراییل ایستادگی کند، بلکه با تقویت دیپلماسی منطقه‌ای، مانع از نفوذ بیشتر امریکا و متحدانش در خاورمیانه و آسیای جنوبی شود. نقش میانجی‌گرانه پاکستان در تسهیل گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و امریکا نیز نشان‌دهنده ظرفیت این کشور برای ایفای سازنده در کاهش تنش‌ها و حفظ ثبات منطقه‌ای است.
تحلیل‌گران حوزه سیاست معتقدند که این سفر در شرایطی انجام می‌شود که منطقه نیازمند وحدت و هم‌افزایی کشورهای اسلامی برای مقابله با تهدیدات مشترک است. آنان تاکید می‌کنند که تقویت روابط ایران و پاکستان می‌تواند به عنوان الگویی برای سایر کشورهای منطقه عمل کند تا در برابر سیاست‌های تفرقه‌افگنانه اسراییل و حامیان غربی آن ایستادگی کنند.
فایق هشام، تحلیل‌گر مسایل خاورمیانه به خبرگزاری آفاق گفت: «در این برهه‌ای حساس که رژیم صهیونیستی با حمایت امریکا به دنبال بی‌ثبات‌سازی منطقه از راه‌های گوناگون مانند حملات نظامی و غیره است، وحدت و اتحاد دو کشور مسلمان مثل ایران و پاکستان می‌تواند کشورهای دیگر را نیز تشویق کند تا در برابر یک رژیم کودک‌کش ایستادگی صورت گیرد و سیاست‌های تفرقه‌افگنانه رژیم اسراییل را خنثا کند.»
شماری دیگری از کارشناسان نیز به همین عقیده اند که سفر پزشکیان به پاکستان، پاسخی قاطع به تلاش‌های اسراییل برای ایجاد شکاف میان کشورهای اسلامی است.
اهداف دوجانبه؛ اقتصاد، امنیت و فرهنگ
سفر پزشکیان به پاکستان با محوریت تقویت همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی طراحی شده‌است. رییس جمهور ایران گفته است که دو کشور تلاش می‌کنند مبادلات تجاری با یکدیگر را به ۱۰ میلیارد دالر در سال ارتقا دهند. آقای پزشکیان پس از دیدار از آرمگاه اقبال لاهوری در صفحه‌ی ایکس خود نوشت: «برادری بین کشورهای اسلامی، فراتر از مناسبات سیاسی است. ما کشورهای همسایه، فرهنگ درهم تنیده‌ای داریم. نمونه بارز آن، اندیشه‌های و اشعار حکیم علامه اقبال لاهوری است. در بدو ورود به پاکستان در آرامگاه وی حاضر شدم تا ضمن قرائت فاتحه، توسعه این تعاملات، مورد تاکید ویژه قرار گیرد.»
سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران نیز تاکید کرده که هدف این سفر در کنار تقویت دوستی دو کشور، «سرمایه‌گذاری استراتژیک در آینده است.»
ایران و پاکستان با حدود ۹۰۹ کیلومتر مرز مشترک و اشتراکات فرهنگی و مذهبی، می‌توانند از طریق بازارچه‌های مرزی، توسعه مسیرهای زمینی، هوایی و دریایی و همچنان اتصال به پروژه‌های منطقه‌ای مانند راه ابریشم و کریدور اقتصادی چین – پاکستان، روابط اقتصادی خود را تعمیق بخشند.
در حوزه امنیتی، همکاری برای مقابله با گروه‌های مسلح، قاچاق مواد مخدر و مدیریت چالش‌های مرزی از اولویت‌های این سفر است. دیدار وزیران دفاع ایران و پاکستان در حاشیه این سفر، نشان‌دهنده عزم جدی دو کشور برای هماهنگی در برقراری امنیت پایدار منطقه‌ای نیز است. کارشناسان حوزه سیاست این همکاری را گامی برای خنثی‌سازی توطئه‌های دشمنان در ایجاد تفرقه میان کشورهای اسلامی می‌دانند، به‌ویژه در شرایطی که اسراییل و حامیان آن تلاش دارند شکاف میان ملت‌های مسلمان را عمیق سازند.
چالش‌ها و چشم‌انداز
کارشناسان مسایل سیاسی می‌گویند که با وجود اشتراکات فراوان، روابط ایران و پاکستان در گذشته با چالش‌هایی مانند تنش‌های مرزی و تفاوت‌های مذهبی مواجه بوده است. با این وجود، اراده سیاسی رهبران دو کشور برای غلبه بر این موانع، به ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه، تقویت شده است. سفر پزشکیان به پاکستان که پنجمین دیدار رسمی سران دو کشور در یک سال گذشته محسوب می‌شود، نشان‌دهنده عزم جدی برای تبدیل این چالش‌ها به فرصت‌های همکاری است. اما برخی از این کارشناسان هشدار می‌دهند که روابط نزدیک پاکستان با عربستان سعودی و همچنان اهدای نشان نظامی به جنرال مایکل کوریلا، فرمانده سنتکام، می‌تواند پرسش‌هایی درباره تعهد اسلام‌آباد به اتحاد با ایران ایجاد کند. در عین حال، موضع‌گیری‌های قاطع پاکستان در حمایت از ایران در مجامع بین‌المللی و محکومیت اقدامات اسراییل، نشان‌دهنده اولویت اسلام‌آباد در حفظ روابط راهبردی با تهران است.
جمع‌بندی
در پایان این‌گونه می‌توان گفت که سفر مسعود پزشکیان به پاکستان، فراتر از یک دیدار دیپلماتیک، گامی استراتژیک برای تحکیم روابط دوجانبه و ایجاد جبهه‌ی متحد در برابر تهدیدات اسراییل و سیاست‌های تفرقه‌افگنانه غرب است. این سفر با تاکید بر افزایش تجارت، تقویت امنیت منطقه‌ای و هم‌افزایی فرهنگی، می‌تواند الگویی برای همکاری‌های منطقه‌ای در میان کشورهای اسلامی باشد. تحلیل‌گران ارشد مسایل سیاسی معتقدند که در سایه وحدت و انسجام، ایران و پاکستان می‌توانند نه‌تنها منافع ملی خود را تامین کنند، بلکه نقش موثری در خنثی‌سازی توطئه‌های دشمنان اسلام و برقراری صلح و ثبات در منطقه ایفا کنند. واپسین حرف هم اینکه سفر پزشکیان، به عنوان نمادی از اراده مشترک دو ملت، می‌تواند سرآغاز فصلی نو در روابط تهران و اسلام‌آباد و تقویت محور مقاومت در برابر تجاوزات اسراییل باشد.