امارت اسلامی پس از چهار سال، تصمیم گرفت واژه «سرپرست» را از عناوین وزیران و اعضای کابینه حذف کند و به وضعیت سرپرستی پایان دهد. این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که طی این مدت، بسیاری‌ها امیدوار بودند تا پس از تغییرات اساسی در ساختار سیاسی، حکومت به گونه رسمی و دایمی شکل گیرد. حالا این تصمیم واکنش‌های گسترده‌ای را به دنبال داشته است. کارشناسان حوزه سیاست معتقدند این تصمیم که به ظاهر یک تغییر لفظی و ساختاری به نظر می‌رسد، در باطن خود پیامدهای سیاسی، اجتماعی و بین‌المللی عمیقی دارد. در این یادداشت، دیدگاه‌های موافقان و مخالفان این اقدام بررسی شده و دلالت‌های آن نیز در چارچوب سیاسی و اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
انگیزه‌های تصمیم حذف واژه «سرپرست» از کابینه
حذف واژه «سرپرست» از عناوین کابینه امارت اسلامی در چهارمین سالروز بازگشت به قدرت، از نظر سیاسی بسیار معنادار تلقی می‌شود. این تصمیم می‌تواند انگیزه‌های چندگانه‌ای داشته باشد؛ از تثبیت مشروعیت داخلی و تقویت اقتدار حکومتی گرفته تا بهبود اداره، تقویت جایگاه دیپلماتیک، ایجاد انسجام در ساختار حکومتی و تاکید بر هویت شرعی. شیخ هبت‌الله آخندزاده، رهبر امارت اسلامی نیز گفت: «افغانستان پس از پایان اشغال، دارای یک نظام مقدس شرعی گردید. پس از چند دهه در تمام وطن امنیت سراسری تامین شد، مردم در روشنایی قوانین شرعی از فساد، ظلم، غصب، مواد مخدر، دزدی، چور و چپاول نجات یافتند. برای آبادی و بازسازی افغانستان زمینه مناسب فراهم شد و هموطنان ما از اختلافات زبانی، قومی، سمتی، حزبی و سایر اختلافات رهایی یافتند.»، کارشناسان حوزه سیاست معتقدند که رهبر امارت اسلامی با اشاره به تامین امنیت سراسری، پایان اشغال، اجرای احکام شرعی، رفع فساد و اختلافات، بیان کرده که افغانستان اکنون دارای یک نظام با ثبات و مشروع است و همچنان با فراهم‌شدن زمینه بازسازی و ثبات داخلی، دیگر دلیلی برای ادامه عنوان «سرپرست» در ساختار حکومت وجود ندارد و زمان آن فرا رسیده که این نظام به عنوان یک حکومت دایمی و رسمی تثبیت شود.
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی نیز روز شنبه (۲۵ اسد، ۱۴۰۴) و پس از این تصمیم رهبر، به خبرگزاری آفاق در این زمینه گفت: «حکومت پس از گذشت چهار سال به این نتیجه رسید که کابینه می‌تواند از عهده مسوولیت‌های حکومت‌داری برآید و دیگر نیازی برای سرپرست بودن نظام نیست. حالت امتحانی گذشت و حالا حکومت با مسوولیت تام در خدمت مردم خود قرار دارد. بزرگان و مسوولین خوب درخشیدند و از طرف رهبری امارت اسلامی قابل اعتماد هستند.»
آگاهان مسایل سیاسی نیز معتقدند که این تصمیم به عنوان بخشی از استراتژی امارت اسلامی برای گذار از یک نظام انتقالی و موقت به یک نظام پایدار دیده می‌شود.
دیدگاه موافقان حذف واژه «سرپرست»
کارشناسان حوزه سیاست، این تصمیم رهبر امارت اسلامی را پس از چهار سال، نشانه‌ای از بلوغ سیاسی و گام به سوی نهادینه‌سازی نظم اداری در افغانستان تلقی می‌کنند.
عبدالصادق حمیدزوی، فعال سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «این اقدام اعتماد به نفس امارت اسلامی را در تثبیت حاکمیت خود پس از چهار سال نشان می‌دهد. حذف واژه سرپرست گامی در جهت رسمی‌سازی ساختار حکومتی و پایان دادن به وضعیت موقت است که از زمان به قدرت رسیدن دوباره امارت اسلامی وجود داشت.»
در سویی دیگر، این اقدام می‌تواند پیام مثبتی به بازیگران منطقه‌ای و جامعه بین‌المللی ارسال کند و زمینه را برای تعامل سازنده‌تر فراهم سازد. شماری به این عقیده اند که این تصمیم می‌تواند به عنوان تلاشی برای نشان‌دادن خودکفایی و استقلال امارت اسلامی در برابر فشارهای بین‌المللی تفسیر شود. رهبر امارت اسلامی با این اقدام، به جهانیان اعلام می‌کند که بدون نیاز به به‌رسمیت‌شناسی رسمی از سوی کشورها، قادر به اداره کشور و تثبیت حاکمیت خود است.
به گفته آگاهان حذف واژه «سرپرست» پیام روشنی به جامعه می‌فرستد که امارت اسلامی دیگر یک اداره موقت نیست، بلکه یک نظام پایدار است که قصد دارد به چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی با اقتدار بیشتری پاسخ دهد. هم‌زمان با این، در چهار سال گذشته باورها بر این بود که استفاده مداوم از واژه «سرپرست» نوعی احساس عدم قاطعیت در میان مردم و حتا مقام‌های حکومتی ایجاد کرده بود. حالا حذف این واژه می‌تواند به اعتمادسازی در میان کارمندان دولت و مردم کمک کند و نشان‌دهنده عزم امارت اسلامی برای ایجاد یک ساختار حکومتی دایمی باشد.
دیدگاه مخالفان حذف واژه «سرپرست»
مخالفان این اقدام، که شامل نهادهای بین‌المللی و برخی از کشورهای غربی می‌شوند، این تصمیم را مانعی برای پیشرفت سیاسی کشور می‌دانند؛ آنان تاکید می‌کنند که یکی از شروط کلیدی توافق‌نامه دوحه، میان امارت اسلامی و امریکا، تشکیل یک حکومت همه‌شمول بود که شامل تمام اقوام، گروه‌ها و زنان می‌شد که حالا حذف واژه «سرپرست» بدون ایجاد تغییرات ساختاری در کابینه، این موضوع را نادیده می‌گیرد. آنان تاکید می‌کنند که این اقدام به جای پاسخگویی به مطالبات جهانی برای تشکیل حکومت فراگیر، به نظر می‌رسد نوعی نپذیرفتن این انتظارات باشد.
به گفته آگاهان، جامعه جهانی به ویژه سازمان ملل متحد و کشورهای غربی، به‌رسمیت‌شناسی امارت اسلامی را در کنار سایر موارد به ایجاد یک دولت فراگیر مشروط کرده اند که عدم توجه به این شروط، می‌تواند انزوای دیپلماتیک امارت اسلامی را تشدید کند. آنان می‌افزایند که این تصمیم ممکن است به عنوان نشانه‌ای از بی‌توجهی امارت اسلامی به خواست‌های بین‌المللی تفسیر شود و فرصت‌های تعامل سازنده با جهان را کاهش دهد.
نثار احمد شیرزی، آگاه مسایل سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «حذف واژه سرپرست بدون ارایه یک قانون اساسی روشن و مشخص یا بدون تعریف ساختار حکومتی دایمی، نمی‌تواند به معنای تثبیت واقعی حاکمیت باشد، در حالی که امارت اسلامی تاکنون قانون اساسی جدیدی را معرفی نکرده‌است.»
شماری دیگری از این کارشناسان تاکید می‌کنند که این اقدام ممکن است تنها یک تغییر نمادین باشد.
جمع‌بندی
در پایان این‌گونه می‌توان گفت که حذف واژه «سرپرست» از عناوین رسمی کابینه توسط رهبر امارت اسلامی، می‌تواند به عنوان گامی در جهت تثبیت مشروعیت داخلی، انسجام ساختار حکومتی و افزایش اعتماد سیاسی در سطح ملی و منطقه‌ای تعبیر شود. این تصمیم نه‌تنها پیام روشنی از ثبات و تداوم به شرکای منطقه‌ای و نهادهای بین‌المللی می‌فرستد، بلکه می‌تواند به بهبود چهره حکومت در عرصه دیپلماسی نیز کمک کند. در عین حال، برخی منتقدان بر این باور اند تا زمانی که تغییرات بنیادی در ساختار سیاسی، مشارکت‌پذیری و مشروعیت فراگیر ایجاد نشود، چنین اقدامات بیشتر جنبه نمادین داشته و ممکن است به جای گشایش، انزوای بین‌المللی افغانستان را عمیق‌تر سازد.