پاکستان در مسیر تبدیل‌شدن به مرکز جدید تریاک جهان
با کاهش چشمگیر کشت کوکنار در افغانستان پس از ممنوعیت امارت اسلامی، تمرکز تولید تریاک به‌سرعت به‌سوی پاکستان و به‌ویژه بلوچستان منتقل شده است. براساس گزارش روزنامه تلگراف بریتانیا، تازه‌ترین تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد هزاران هکتار زمین در بلوچستان ناآرام زیر کشت کوکنار رفته است؛ سطحی که در برخی مناطق تا ۷۰ درصد زمین‌های زراعتی را دربر می‌گیرد.
این تحول نه‌تنها پیامدهای اقتصادی و اجتماعی دارد، بلکه بُعد امنیتی آن نیز نگران‌کننده است.
به گفته این روزنامه، بلوچستان از سال‌ها پیش صحنه فعالیت شورشیان قومی و گروه‌های تندرو مانند داعش بوده و دولت پاکستان با ارتش آزادی‌بخش بلوچستان (BLA) درگیر است. به باور آگاهان سیاسی و نظامی، ورود درآمدهای کلان از تجارت مواد مخدر می‌تواند توان این گروه‌ها را افزایش دهد و ناامنی را تشدید کند.
کامران امان به خبرگزاری آفاق گفت: “باید جامعه جهانی به گونه مسوولان در این باره توجه داشته باشد و اجازه ندهد که پاکستان با استفاده از کشت تریاک گروه های مسلح را تقویت کند و امنیت کشورهای همسایه و منطقه را به خطر بیندازد”
دیوید منسفیلد، آگاه مسایل تجارت تریاک به تلگراف نیز می‌گوید اندازه و پراکندگی مزارع در بلوچستان نشان‌دهنده «کشت مهارنشده» است؛ چیزی که حتی در اوج تولید افغانستان نیز سابقه نداشته است.
مهارت‌های فنی دهقانان افغان، که پس از ممنوعیت از سوی امارت اسلامی به پاکستان مهاجرت کرده‌اند، به انتقال این صنعت کمک کرده است. آنان با فناوری‌های ساده مانند استفاده از انرژی خورشیدی برای پمپ آب، شرایط دشوار محیطی بلوچستان را برای کشت مساعد ساخته‌اند.
در کنار آن، شبکه‌های محلی بلوچ و ملیشه‌های پاکستانی نیز از این روند بهره می‌برند.
دهقانان به این روزنامه بریتانیایی گفته‌اند که بدون پرداخت سهم به این گروه‌ها امکان صادرات محصول را ندارند.
در گزارش آمده که این موضوع خطر آن را بالا می‌برد که تجارت مواد مخدر با ساختارهای فساد و شبکه‌های مسلح درهم‌تنیده شود.
از منظر سیاسی، رشد کشت کوکنار در بلوچستان حساسیت خاصی دارد. این منطقه میزبان سرمایه‌گذاری‌های کلان چین در چارچوب پروژه «کریدور اقتصادی چین–پاکستان» و همچنین بخشی از تأسیسات هسته‌ای پاکستان است.
مایکل کوگلمن، تحلیل‌گر ارشد امور جنوب آسیا نیز در گفت‌وگو با این روزنامه هشدار داده است که ترکیب تجارت مواد مخدر با حضور شورشیان و پروژه‌های استراتژیک می‌تواند وضعیت امنیتی منطقه را به‌شدت متزلزل سازد.
در سطح اجتماعی، مقامات محلی در بلوچستان زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند. نمایندگان در بلوچستان هشدار داده‌اند که رواج بی‌مهار کوکنار جوانان را در معرض اعتیاد قرار می‌دهد. در همین حال، دولت مرکزی پاکستان همچنان بر شعار «کشور عاری از کوکنار» تأکید می‌کند، هرچند شواهد خلاف آن را نشان می‌دهد.
از نظر اقتصادی نیز پیامدها آشکار است. با افزایش تولید در بلوچستان، قیمت تریاک در بازار جهانی از حدود ۱۰۵۰ دالر در سال ۲۰۲۳ به ۳۷۰ دالر کاهش یافته است. این افت قیمت نشان‌دهنده عرضه بیش از تقاضاست؛ امری که می‌تواند ساختار سنتی تجارت تریاک در جنوب‌غرب آسیا را دگرگون کند.
در نهایت، تغییر مرکز ثقل تولید تریاک از افغانستان به پاکستان یک تحول راهبردی به‌شمار می‌رود. افغانستان پس از تصمیم امارت اسلامی در ۱۴ حمل سال ۱۴۰۱ برای ممنوعیت کشت، شاهد کاهش شدید این محصول بوده است. اما هم‌زمان پاکستان با گسترش بی‌سابقه مزارع در بلوچستان در مسیر تبدیل‌شدن به «پایتخت جدید تریاک جهان» قرار دارد؛ وضعیتی که نه‌تنها امنیت منطقه را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای جهانی بر بازارهای مواد مخدر خواهد داشت.
نتیجه‌گیری
تحولات اخیر نشان می‌دهد که با ممنوعیت قاطع کشت کوکنار از سوی امارت اسلامی، افغانستان توانست مسئولیت‌پذیری و تعهد خود را در قبال جامعه جهانی و امنیت منطقه ثابت کند.
در مقابل، پاکستان با گسترش مزارع کوکنار در بلوچستان نه‌تنها ثبات منطقه را تهدید می‌کند، بلکه از راه تجارت مواد مخدر به تقویت گروه‌های مسلح پرداخته و می‌کوشد پیامدهای آن را بر گردن افغانستان بیندازد. برای جلوگیری از این روند خطرناک، جامعه جهانی باید به‌جای فشار بر افغانستان، توجه و نظارت جدی خود را بر پاکستان معطوف سازد و این کشور را وادار به عمل‌کرد مسئولانه نماید.