در شرایطی که منطقه آسیای میانه و افغانستان با چالش‌های فزاینده‌ای در زمینه‌های بشردوستانه، اقلیمی، اقتصادی و امنیتی روبه رو اند، ایجاد یک مرکز منطقه‌ای از سوی سازمان ملل در شهر آلماتی قزاقستان، گامی مهم در جهت هماهنگی تلاش‌های جهانی برای مدیریت این بحران‌ها به شمار می‌رود. این ابتکار قزاقستان و سازمان ملل در پاسخ به نیازهای فوری انسانی و توسعه‌ای کشورهایی چون افغانستان و با هدف تقویت همکاری منطقه‌ای و ارتقای هم‌گرایی میان نهادهای جهانی و بازیگران محلی، صورت گرفته است. با توجه به موقعیت استراتژیک افغانستان و نقش آن در معادلات منطقه، امارت اسلامی می‌تواند از این مرکز بهره‌برداری گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف داشته باشد. در این یادداشت به موضوعات کلیدی چون معرفی این مرکز، دلایل تاسیس آن، اهداف اصلی و تاثیرات بالقوه‌اش بر آینده افغانستان پرداخته شده‌است.
ایجاد مرکز منطقه‌ای سازمان ملل در آلماتی
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل و قاسم جومارت توکایف، رییس جمهور قزاقستان، توافق‌نامه ایجاد مرکز منطقه‌ای اهداف توسعه پایدار این سازمان برای آسیای مرکزی و افغانستان را به تاریخ (۱۲ اسد، ۱۴۰۴) امضا کردند. دبیر کل سازمان ملل ایجاد این مرکز را گامی تازه در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار در منطقه عنوان کرده است. تحلیل‌گران حوزه سیاست نیز ایجاد این مرکز را گامی مثبت در توسعه اقتصادی و منطقه‌ای توصیف کرده اند و آنرا کاهش انزوای بین‌المللی افغانستان می‌دانند.
شاکر یعقوبی گفت: «این مرکز می‌تواند به عنوان یک پلتفرم کلیدی برای هماهنگی کمک‌های بین‌المللی و منطقه‌ای عمل کند، به ویژه برای افغانستان. این ابتکار با تمرکز بر خودکفایی اقتصادی، می‌تواند به کاهش وابستگی افغانستان به کمک‌های خارجی و تقویت روابط تجاری با کشورهای آسیای مرکزی کمک کند.»
شماری دیگر از کارشناسان نیز تاکید می‌کنند که این مرکز می‌تواند جایگزینی برای ماموریت‌های محدود سازمان ملل مانند یوناما در داخل افغانستان باشد، که به دلیل شرایط فعلی با چالش‌های مواجه است. دکتر حمیدالله مفید، تحلیل‌گر مسایل سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «این مرکز با ایجاد بستری برای همکاری‌های اقتصادی و بشردوستانه، می‌تواند به مدیریت بحران‌های انسانی در افغانستان کمک کند. موفقیت این مرکز به توانایی آن در تطبیق برنامه‌ها با نیازهای واقعی مردم افغانستان بستگی دارد.»
مرکز منطقه‌ای سازمان ملل، چگونه نهادی است؟
مرکز منطقه‌ای سازمان ملل متحد نهادی است که به ابتکار قزاقستان و با حمایت مجمع عمومی سازمان ملل در شهر آلماتی این کشور تاسیس شده است. این مرکز به عنوان یک پلتفرم بین‌المللی برای هماهنگی تلاش‌های منطقه‌ای و جهانی در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار تا سال ۲۰۳۰ میلادی فعالیت می‌کند. این اهداف شامل ۱۷ محور کلیدی، از جمله پایان دادن به فقر، حفاظت از محیط زیست، ارتقای برابری جنسیتی، دسترسی به آموزش و سلامت و ایجاد صلح و ثبات است. مرکز آلماتی با تمرکز بر نیازهای خاص کشورهای آسیای میانه ( قزاقستان، ازبیکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرغیزستان) و افغانستان، به عنوان یک سازوکار کلیدی برای همکاری‌های چندجانبه عمل خواهد کرد. میاگل وثیق، آگاه مسایل سیاسی به خبرگزاری آفاق گفت: «این یک گام استراتژیک برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و حمایت از توسعه پایدار در آسیای مرکزی و افغانستان است. این مرکز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا می‌تواند به عنوان یک حلقه وصل میان کشورهای منطقه و نهادهای بین‌المللی عمل کند.»
چرا مرکز منطقه‌ای سازمان ملل در آلماتی ایجاد شد؟
ایجاد این مرکز به پیشنهاد قاسم جومارت توکایف، رییس جمهور قزاقستان، در سال ۲۰۱۹ میلادی در هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد و در مارچ سال ۲۰۲۵ با اجماع ۱۵۲ کشور به تصویب رسید. قزاقستان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد آسیای مرکزی و کشوری با روابط دیپلماتیک فعال، این مرکز را برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در راستای توسعه پایدار و ثبات منطقه‌ای تاسیس کرد. این اقدام همچنان بخشی از سیاست خارجی قزاقستان برای ایفای نقش محوری در دیپلماسی منطقه‌ای و کاهش انزوای بین‌المللی افغانستان است. کارشناسان حوزه سیاست ایجاد این مرکز را مهم و با اهمیت می‌دانند. عبدالقیوم سجادی، تحلیل‌گر مسایل سیاسی گفت: «این مرکز به دلیل موقعیت استراتژیک قزاقستان و روابط دیپلماتیک قوی این کشور با سازمان ملل و کشورهای منطقه تاسیس شده است. این مرکز برای پرکردن خلأ همکاری‌های منطقه‌ای و جلوگیری از تشدید بی‌ثباتی در منطقه ایجاد شده است.»
اهداف مرکز چیست؟
همان‌گونه که در بالا گفته شد، مرکز منطقه‌ای سازمان ملل در آلماتی اهداف متعددی را دنبال می‌کند. یکی از مهم‌ترین اهداف آن، ایجاد یک پلتفرم برای هماهنگی تلاش‌های بین‌المللی است، این پلتفرم زمینه همکاری میان آژانس‌های سازمان ملل، حکومت‌های منطقه و سازمان‌های بین‌المللی را برای اجرای پروژه‌های مشترک فراهم می‌کند. این مرکز همچنان از توسعه اقتصادی و اجتماعی در کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان حمایت می‌کند و بر رشد آموزش، سلامت و زیرساخت‌ها تمرکز دارد. مقابله با تغییرات اقلیمی نیز در دستور کار این نهاد است و از کشورهای منطقه برای مدیریت چالش‌هایی چون خشک‌سالی و سیلاب پشتی‌بانی می‌کند. در کنار آن، اشتراک‌گذاری دانش و فناوری، ارایه کمک‌های فنی و ترویج بهترین شیوه‌ها برای توسعه پایدار از دیگر فعالیت‌های کلیدی این مرکز به‌شمار می‌رود. هدف دیگر، حمایت از ثبات منطقه‌ای از طریق همکاری‌های اقتصادی و بشردوستانه است. این مرکز با تمرکز بر خودکفایی اقتصادی، احترام به حقوق بشر (به‌ویژه حقوق زنان و دختران) و کرامت انسانی، می‌کوشد برنامه‌های جهانی را با نیازهای محلی هم‌سو سازد.
تاثیرگذاری مرکز بر افغانستان
افغانستان به دلیل چالش‌های اقلیمی و طبیعی از تمرکز ویژه مرکز منطقه‌ای سازمان ملل در آلماتی بهره‌مند خواهد شد. این مرکز می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت افغانستان ایفا کند؛ در حوزه حمایت بشردوستانه، تسهیل ارسال کمک‌های غذایی، دارویی و سایر کالاهای ضروری می‌تواند به کاهش بحران‌های احتمالی نیز موثر باشد. از نظر اقتصادی، ایجاد فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری از طریق همکاری با قزاقستان و کشورهای منطقه، راهی برای کاهش فقر و بیکاری خواهد بود. در بخش توسعه زیرساخت‌ها نیز این مرکز می‌تواند از پروژه‌های مرتبط با انرژی، آموزش و سلامت پیشتی‌بانی کند تا کیفیت زندگی در افغانستان بهبود یابد. در برابر تغییرات اقلیمی، مرکز آلماتی می‌تواند به مدیریت بحران‌هایی مانند خشک‌سالی و سیلاب کمک کند که زیرساخت‌های افغانستان را تهدید می‌کنند. افزون بر این، با تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، این نهاد می‌تواند به کاهش انزوای بین‌المللی افغانستان و بهبود جایگاه دیپلماتیک و اقتصادی آن کمک کند، به ویژه در شرایطی که حکومت سرپرست افغانستان تنها از سوی روسیه به رسمیت‌شناخته شده است.
استقبال امارت اسلامی
ایجاد مرکز منطقه‌ای سازمان ملل با استقبال حکومت سرپرست افغانستان نیز قرار گرفت. حمدالله فطرت، معاون سخنگوی امارت اسلامی گفت: «حکومت ما از هر اقدام مثبت و دیدگاه سازنده‌ای که در پشتی‌بانی از افغانستان باشد، استقبال می‌کند. چنین رویکردهایی همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی با افغانستان را تقویت می‌کند. این هم یک واقعیت است که پیشرفت و ثبات افغانستان به ثبات منطقه کمک می‌کند. امارت اسلامی خواهان تعامل نیکو با همه کشورها است.»
جمع‌بندی
در پایان این‌گونه می‌توان گفت که ایجاد مرکز منطقه‌ای سازمان ملل در آلماتی می‌تواند گامی موثر در جهت تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، پاسخ به چالش‌های انسانی و اقلیمی و حمایت از توسعه پایدار در افغانستان و آسیای میانه باشد. این مرکز با تمرکز بر هم‌راستایی نیازهای محلی با برنامه‌های جهانی، می‌تواند نقش مهمی در کاهش فقر، بهبود زیرساخت‌ها و کاستن از انزوای افغانستان ایفا کند. برای تحقق این اهداف، حمایت عملی و سیاسی کشورهای منطقه و نهادهای بین‌المللی ضروری است.