با پایان یافتن مهلت ضرب‌الاجل تعیین‌شده از سوی دولت پاکستان در تاریخ ۳۱ آگست ۲۰۲۵، روند اخراج مهاجران افغان از این کشور وارد مرحله تازه و فشرده‌ای شده است.
پاکستان، که پیش از این بارها تهدید به اخراج مهاجران فاقد مدرک قانونی کرده بود، اکنون این تهدید را به‌صورت عملی و گسترده اجرایی کرده است.
براساس آمار رسمی، بیش از ۱.۷ میلیون مهاجر افغان بدون اسناد اقامتی در پاکستان حضور دارند که در مراحل قبلی، هزاران تن از آنان طی چند ماه گذشته مجبور به ترک این کشور شدند.
احمد‌الله محمدی مهاجر افغان در پاکستان به خبرگزاری آفاق می گوید که: «از ترس پولیس حتی از خانه بیرون شده نمی‌توانیم، هر لحظه بیم بازداشت داریم.خانه‌ها و دوکان‌هایمان را تخریب کردند، هیچ فرصت ندادند تا لوازم خود را بگیریم.»
دولت پاکستان اعلام کرده که در ادامه این روند، تصمیم دارد بیش از ۱.۴ میلیون مهاجر افغان دیگر را نیز اخراج کند.
این تصمیم در حالی اتخاذ شده که بسیاری از مهاجران افغان طی سال‌های اخیر در پاکستان تولد یافته یا در آن‌جا زندگی تثبیت‌شده دارند.
گزارش‌های رسانه‌ای و نهادهای حقوق بشری نشان می‌دهد که این روند اخراج همراه با بازداشت‌های گروهی، آزار و اذیت، مصادره اموال، و تخریب سرپناه‌های مهاجران در شهرهای مختلف پاکستان به‌ویژه کراچی، اسلام‌آباد، پشاور و کویته همراه بوده است.
وزارت مهاجران و عودت‌کنندگان امارت اسلامی نیز اعلام کرده است که تنها در دو روز گذشته پس از پایان مهلت ضرب‌الاجل (۳۱ آگست)، بیش از ۳ هزار و ۸۰۰ خانواده شامل بیش از ۲۰ هزار تن از تورخم و اسپین‌بولدک وارد افغانستان شده‌اند.
به باور شماری از آگاهان و فعالان عرصه حقوق مهاجران، هرچند اخراج اجباری مهاجران افغان نگران‌کننده است، اما برخورد سنجیده و مدیریت‌شده امارت اسلامی می‌تواند این بحران را تا حد زیادی مهار کرده و از تبدیل‌شدن آن به یک چالش امنیتی و اجتماعی بزرگ جلوگیری کند.
محمد خان طالب‌زی فعال عرصه حقوق مهاجران به خبرگزاری آفاق تاکید می کند که: “واقعا حکومت کنونی افغانستان توانسته است برگشت گروهی هزاران مهاجر افغان را از کشور های همسایه به افغانستان مدیریت کند اما کاستی های هم بوده که با وجود این کاستی ها توانسته که بهتر عمل کند امید وار هستیم که بتواند به برخی از چالش های دیگر نیز در این باره رسیدگی کند“
اخراج مهاجران؛ ابزار فشار بر کابل؟
دولت پاکستان با استفاده از سیاست اخراج اجباری مهاجران افغان، در پی فشارگذاری هدفمند بر امارت اسلامی است تا از این طریق به برخی اهداف سیاسی و امنیتی خود برسد.
این تصمیم ناگهانی و بی‌رحمانه به گفته برخی از آگاهان نه‌تنها غیرانسانی است، بلکه نشان‌دهنده بهره‌برداری ابزاری اسلام‌آباد از سرنوشت مهاجران بی‌پناه است.
به باور آگاهان پاکستان تلاش دارد با ایجاد بحران انسانی، چانه‌زنی سیاسی خود را در قبال افغانستان تقویت کند.
این برخورد، نه بر اساس منافع مردم، بلکه در راستای منافع شوم و تاکتیکی دولت اسلام‌آباد است.
آگاهان روابط بین‌الملل و منابع دیپلماتیک همچنان تاکید می کنند که دولت پاکستان از روند اخراج اجباری مهاجران افغان به‌عنوان ابزاری برای افزایش فشار بر امارت اسلامی استفاده می‌کند.
هدف از این فشارها، وادار ساختن کابل به تن دادن به برخی خواسته‌های امنیتی و سیاسی اسلام‌آباد به شمول پیکار با تحریک طالبان پاکستان عنوان شده است.
با این حال، مقامات امارت اسلامی در موضع‌گیری‌های رسمی تأکید کرده‌اند که از هیچ فرد یا گروهی که امنیت کشورهای دیگر را تهدید کند حمایت نمی‌کنند و سیاست امارت اسلامی افغانستان مبتنی بر اصل عدم مداخله در امور داخلی دیگران و احترام متقابل است.
واکنش‌های بین‌المللی
در حالی‌که موج بازگشت مهاجران افغان در حال افزایش است، نهادهای بین‌المللی مانند UNHCR و دیده‌بان حقوق بشر خواستار توقف فوری اخراج‌های اجباری شده و هشدار داده‌اند که این اقدام پاکستان می‌تواند منجر به یک بحران انسانی گسترده در افغانستان شود.
کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان تأکید کرده که بازگشت باید داوطلبانه، با کرامت و مبتنی بر امنیت کامل باشد.
مدیریت بهتر و برخی از چالش‌ها داخل افغانستان
از سوی دیگر، امارت اسلامی روند برگشت مهاجران را به‌گونه نسبی خوب مدیریت کرده است. با ایجاد مراکز پذیرش، توزیع کمک‌های فوری و ثبت دقیق خانواده‌های برگشتی، تلاش شده تا روند برگشت، منظم و انسانی پیش برود.
وزارت مهاجران و عودت کنندگان در همکاری با نهادهای داخلی و خارجی، تا حد ممکن زمینه‌های ابتدایی زندگی را برای برگشت‌کنندگان فراهم کرده است.
این تدابیر باعث شده بسیاری از خانواده‌ها در برگشت، احساس امنیت و آرامش داشته باشند.
با ورود صدها هزار مهاجر در ماه‌های اخیر، امارت اسلامی با برخی از چالش‌های نیز در زمینه اسکان، فراهم‌سازی خدمات اولیه، و ادغام اجتماعی مهاجران برگشتی روبرو شده است.
اما وزارت مهاجران اعلام کرده که به تمامی خانواده‌های تازه‌برگشته کمک‌های فوری شامل غذا، خیمه، وسایل بهداشتی و پول نقد توزیع شده، اما میزان برگشت‌ها به حدی بالا است که نیازمند همکاری بیشتر نهادهای داخلی و بین‌المللی است.
نتیجه‌گیری
در حالی‌که امارت اسلامی تلاش دارد روابط خود را با کشورهای منطقه بر پایه حسن هم‌جواری و احترام متقابل تنظیم کند، اقدام یک‌جانبه پاکستان در اخراج مهاجران، نه‌تنها فشار اجتماعی و اقتصادی بر افغانستان وارد کرده، بلکه سوءتفاهم‌هایی در روابط دوجانبه نیز به‌وجود آورده است.
با درنظر گرفتن واقعیت‌های میدانی، لازم است این موضوع در چارچوب همکاری‌های منطقه‌ای، گفت‌وگوهای صادقانه و احترام به حقوق بشر مورد رسیدگی قرار گیرد؛ در غیر آن، ممکن است بحران مهاجران به یک تنش منطقه‌ای بزرگ‌تر تبدیل شود.