بیست‌و‌چهار سال پیش، در هفتم اکتبر ۲۰۰۱، ایالات متحده امریکا در پی حملات یازدهم سپتامبر، عملیات نظامی «آزادی پایدار» را علیه افغانستان آغاز کرد. هدف اعلام‌شده، نابودی شبکه‌ی بود. اما این تهاجم، فصل تازه‌ای در تاریخ سیاسی و اجتماعی افغانستان گشود؛ فصلی که هنوز سایه‌اش بر سر کشور سنگینی می‌کند.
در نخستین ساعات حمله، حملات هوایی امریکا آغاز شد و اندکی بعد، نیروهای ائتلاف به رهبری واشنگتن وارد خاک افغانستان شدند. امارت اسلامی در کمتر از دو ماه سقوط کرد.
امارت اسلامی: ۷ اکتوبر سیاه‌ترین روز بود
اکنون، معاون سخنگوی امارت اسلامی از آن روز به‌عنوان «روز سیاه» یاد می‌کند. حمدالله فطرت می‌گوید:« «امروز هفتم اکتبر بیست‌و‌چهارمین سالروز حمله امریکا بر افغانستان است؛ ما این روز را در تاریخ کشور یک روز سیاه می‌دانیم. این تهاجم ظالمانه هزاران شهید، زخمی و آواره بر جای گذاشت و اشغالگران تا بیست سال بر سرنوشت مردم ما تسلط یافتند. پس از دو دهه امریکایی‌ها دریافتند که این حمله اشتباه بزرگی بود و آموختند که هر گونه اشغال ـ هرچند با زور و تجهیزات فراوان ـ سرانجام در برابر اراده مردم افغانستان شکست خواهد خورد. ما تلاش‌های مردم برای آزادی را ارج می‌نهیم و اعلام می‌کنیم که اکنون نظام اسلامی در سراسر کشور حاکم است.»
پیامدهای سیاسی
حضور امریکا با وعده ایجاد یک نظام دموکراتیک در افغانستان همراه بود. در سال ۲۰۰۴ قانون اساسی جدید تدوین شد و نخستین حکومت منتخب افغانستان روی کار آمد. اما، به گفته بسیاری از تحلیلگران، دولت مرکزی هیچ‌گاه نتوانست حاکمیت سراسری را برقرار کند.
فساد گسترده و ضعف نهادهای حکومتی، روند دولت‌سازی را تضعیف کرد. در این سال‌ها، سازمان شفافیت بین‌الملل در گزارش‌های خود، افغانستان را در میان فاسدترین کشورهای جهان معرفی می‌کرد.
به باور آگاهان فروپاشی سریع دولت جمهوری، با خروج امریکا در آگست ۲۰۲۱ ناکامی این پروژه سیاسی را آشکار کرد.
تبعات اقتصادی
ایالات متحده مدعی است بیش از ۱۴۵ میلیارد دالر برای بازسازی افغانستان هزینه کرده است. اما گزارش‌های بازرس ویژه امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) نشان می‌دهد که بخش بزرگی از این بودجه در نتیجه فساد، پیمانکاری‌های ناکارآمد و سوءمدیریت، به هدر رفت.
آگاهان اقتصادی می‌گویند اقتصاد کشور در دوهه به شدت به کمک‌های خارجی وابسته شد و هیچ‌گاه به خودکفایی نرسید. به همین دلیل، پس از خروج نیروهای خارجی و قطع کمک‌های بین‌المللی، اقتصاد افغانستان با فروپاشی ناگهانی روبه‌رو شد.
پیامدهای اجتماعی
به باور شماری از تحلیلگران، در دو دهه‌ی گذشته فرصت‌هایی نیز برای افغانستان فراهم شد؛ از جمله در زمینه‌های آموزش، توسعه‌ی مخابرات و بازسازی کشور. اما در کنار آن، آسیب‌های اجتماعی افزایش یافت. گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که تولید تریاک در فاصله سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ چند برابر شد و افغانستان به بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد مخدر جهان تبدیل گردید.
کارشناسان داخلی و بین‌المللی از گسترش اعتیاد و نفوذ شبکه‌های قاچاق به‌عنوان یکی از پیامدهای ناخواسته حضور طولانی‌مدت نیروهای خارجی یاد می‌کنند. بر اساس آمار سازمان صحت جهانی، تا سال ۲۰۲۰ حدود سه میلیون نفر در افغانستان به مواد مخدر معتاد بودند.
هم‌زمان، فقر و ناامنی، موج گسترده‌ای از مهاجرت را رقم زد. گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) می‌گوید بیش از شش میلیون افغان در این دو دهه آواره شدند. برنامه جهانی غذا نیز در سال ۲۰۲۵ هشدار داد که بیش از ۲۳ میلیون نفر با گرسنگی شدید روبه‌رو هستند و نیمی از کودکان زیر پنج سال از سوءتغذیه رنج می‌برند.
حمله هفتم اکتبر ۲۰۰۱ هرچند با هدف مبارزه با تروریسم و بازسازی افغانستان آغاز شد، اما دو دهه بعد، ارزیابی‌ها درباره نتایج آن متفاوت است. برخی آگاهان از دستاوردهای نسبی در زمینه آموزش، رسانه‌ها و زیربناها یاد می‌کنند، اما منتقدان می‌گویند فساد سیاسی، اقتصاد وابسته، گسترش مواد مخدر و فقر فراگیر، از برجسته‌ترین پیامدهای این حضور بوده است.
سخن آخر
اکنون، در بیست‌و‌چهارمین سالروز آن رویداد، افغانستان با واقعیت‌هایی روبه‌رو است که ریشه بسیاری از آن‌ها به همان دو دهه حضور خارجی بازمی‌گردد. از هفتم اکتبر دو‌هزار‌و‌یک تا امروز، فصلی از تاریخ افغانستان رقم خورد که هنوز سایه‌اش بر سیاست، اقتصاد و زندگی مردم سنگینی می‌کند.