اداره تنظیم امور زندان‌ها آمار می‌دهد که پس از روی‌کار آمدن امارت اسلامی در کشور، تاکنون در چند مرحله، حدود ۱۶۰۰ زندانی افغان که در زندان‌های مختلف جمهوری اسلامی ایران دوران محکومیت خود را سپری می‌کردند، به افغانستان منتقل شده‌اند.
سخنگوی این اداره می گوید که این زندانیان پس از انتقال، ادامه‌ی مدت محکومیت خود را در زندان‌های تحت مدیریت این اداره سپری می‌کنند. به گفته محمد نسیم لالهاند می افزاید، که روند انتقال زندانیان افغان از کشورهای گونه گون همچنان ادامه دارد، اما بیشترین همکاری در این زمینه با کشور ایران صورت گرفته است.
به گفته آقای لالهاند در کنار این روند، در یک مرحله، دو زندانی تبعه جمهوری اسلامی ایران نیز از سوی اداره تنظیم امور زندان‌ها به مقامات ایرانی تسلیم داده شده‌اند. که در حال حاضر، یک تبعه دیگر ایرانی نیز در اختیار این اداره قرار دارد که در صورت درخواست رسمی حکومت ایران، وی نیز به جانب ایرانی تحویل داده خواهد شد.
محمد نسیم لالهاند سخنگوی اداره تنظیم امور زندان ها به خبرگزاری آفاق می گوید:«در طی سه و نیم سال گذشته، از کشور ایران و در چندین مرحله، حدود ۱۶۰۰ تن از زندانیان افغان که به جرایم مختلف محکوم شده و در زندان‌های آن کشور به‌سر می‌بردند، به افغانستان منتقل شده‌اند تا ادامه‌ی مدت حبس خود را در داخل کشور سپری کنند.
در ضمن، به‌درخواست جمهوری اسلامی ایران، تعدادی محدود از زندانیان تبعه آن کشور نیز از سوی ما به حکومت ایران تسلیم داده شده‌اند که در آخرین مرحله، دو تن از آنان به مقامات ایرانی واگذار گردیدند.»
در همین راستا، شماری از فعالان عرصه حقوق مهاجران و حقوق بشر خاطرنشان می‌سازد که چنین همکاری‌هایی می‌تواند به تقویت اعتماد میان دو کشور در زمینه‌های مهاجرت و همکاری‌های قضایی کمک کند. با این حال، وی تأکید می‌کند که برای حفظ و تداوم نتایج مثبت این روند، ضروری است که تمامی مراحل انتقال و نگهداری زندانیان با شفافیت کامل انجام شود.
محمدخان طالبی محمدزی فعال عرصه حقوق مهاجران و حقوق بشر :«انتقال زندانیان افغان، گامی مثبت در چارچوب همکاری‌های حقوقی و قضایی میان جمهوری اسلامی ایران و افغانستان است که براساس معاهدات رسمی میان دو کشور انجام می‌شود.
این روند از طریق مجاری دیپلماتیک و نهادهای قضایی و مطابق اصول حقوق بین‌الملل عملی می‌گردد. زندانیان پس از بازگشت، علاوه بر سپری‌کردن باقی‌مانده محکومیت خود در کشور، می‌توانند از نزدیک‌تر بر وضعیت خانوادههایشان نیز نظارت داشته باشند.»
جمعه خان پویا فعال عرصه حقوق مهاجران و حقوق بشر می افزاید: «انتقال زندانیان افغانستانی از ایران به کشور، می‌تواند گامی بسیار سازنده در راستای تأمین عدالت باشد. بسیاری از زندانیان افغان در ایران به‌دلیل دوری از خانواده، نداشتن وکیل مدافع و نبود دسترسی به تسهیلات حقوقی، از روند عادلانه دادرسی محروم‌اند. اما با انتقال آنان به افغانستان، زمینه برای دسترسی بهتر به خدمات حقوقی، برخورداری از وکیل مدافع و همچنین تماس و نظارت خانواده‌ها فراهم می‌گردد.»
گفتنی است که اداره تنظیم امور زندان‌ها برای این زندانیان خدمات لازم، از جمله مراقبت‌های صحی، غذای کافی، محل نگهداری مناسب، و زمینه آموزش‌های دینی، عصری و مهارت‌آموزی را فراهم می‌سازد.
روند انتقال زندانیان افغان از ایران به افغانستان، گامی مهم در تقویت همکاری‌های حقوقی و قضایی میان دو کشور است. این اقدام که بر اساس معاهدات دوجانبه صورت می‌گیرد، می‌تواند به عنوان الگویی برای تعاملات منطقه‌ای در حوزه قضایی تلقی شود.
از بُعد انسانی، این انتقال‌ها امکان دسترسی بهتر زندانیان به وکیل مدافع، خدمات حقوقی و ارتباط با خانوادههایشان را فراهم می‌سازد؛ امری که در خارج از کشور برای بسیاری از آنان ممکن نبود. این موضوع به بهبود وضعیت روحی و حقوقی زندانیان کمک می‌کند.
همچنین، ارائه خدماتی مانند مراقبت‌های صحی، تغذیه، آموزش دینی و حرفه‌ای در زندان‌های افغانستان نشان از رویکرد اصلاحی در مدیریت زندان‌ها دارد. اگر این خدمات با کیفیت و استمرار همراه باشد، می‌تواند به بازپروری و بازگشت مؤثر زندانیان به جامعه کمک کند.
با این حال، تداوم موفقیت این روند نیازمند شفافیت، نظارت مؤثر و رعایت اصول حقوق بشری در تمامی مراحل است.