در شهر کابل، دسترسی به آب آشامیدنی سالم یکی از بزرگترین چالشهای روزمره شهروندان است. بر اساس گزارشهای سازمانهای بینالمللی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و یونیسف، بیش از نیمی از جمعیت شهری افغانستان، از جمله کابل، به آب لولهکشی سالم دسترسی ندارند. آلودگیهای میکروبی، شیمیایی و حتی فلزات سنگین در منابع آب زیرزمینی و رودخانهها، بسیاری از خانوادهها را وادار به استفاده از جایگزینهایی مانند آبهای معدنی بطریشده کرده است. اما این راهحل ظاهراً ایمن، خود با خطرات جدیدی همراه است: حضور میکروپلاستیکها در آب بطریشده که میتواند سلامت بلندمدت افراد را تهدید کند.
وضعیت آب آشامیدنی در کابل
کابل، با جمعیتی بیش از ۴ میلیون نفر، از کمبود منابع آب پایدار رنج میبرد. خشکسالیهای مداوم، جنگهای طولانیمدت و زیرساختهای آسیبدیده، منجر به این شده که آب لولهکشی اغلب آلوده باشد. طبق آمار یونیسف در سال ۲۰۲۳، تنها حدود ۳۰ درصد از جمعیت شهری افغانستان به آب آشامیدنی ایمن دسترسی دارند. بسیاری از شهروندان، به ویژه در مناطق حاشیهای شهر، از چاههای خصوصی یا تانکرهای آب استفاده میکنند که اغلب استانداردهای بهداشتی را رعایت نمیکنند. این وضعیت، بیماریهای ناشی از آب مانند اسهال، وبا و عفونتهای گوارشی را افزایش داده است.
برای فرار از این مشکلات، بسیاری از خانوادهها به خرید بطریهای آب معدنی روی آوردهاند. بازار آب بطریشده در کابل رونق گرفته و برندهای محلی و وارداتی مانند نستله، آکوافینا یا برندهای افغانستانی، بخشی از زندگی روزمره شدهاند. اما این وابستگی، هزینههای اقتصادی بالایی دارد – یک خانواده متوسط ممکن است ماهانه صدها افغانی برای آب بطریشده خرج کند – و مهمتر از آن، خطرات سلامتی پنهانی به همراه دارد.
میکروپلاستیکها: تهدید نامرئی در بطریهای آب
بر اساس تحقیقات اخیر دانشگاه کلمبیا و دیگر مطالعات جهانی استوار است، آب بطریشده حاوی مقادیر قابل توجهی میکروپلاستیک و نانوپلاستیک است. این ذرات ریز – کوچکتر از ۵ میلیمتر – از مواد پلاستیکی بطریها، درپوشها و فرآیند تولید نشأت میگیرند. کلیدیترین یافتهها از این مقاله عبارتند از:
- میزان آلودگی: تحقیقات نشان میدهد که هر لیتر آب بطریشده میتواند حاوی تا ۲۴۰,۰۰۰ ذره نانوپلاستیک باشد. این ذرات بسیار کوچک (کمتر از یک میکرومتر) هستند و به راحتی وارد جریان خون و بافتهای بدن میشوند. در مقایسه، آب لولهکشی معمولاً سطوح پایینتری از این آلایندهها دارد، هرچند در مناطقی مانند کابل، آلودگیهای دیگر آب لولهکشی را غیرقابل اعتماد میکند.
- منابع آلودگی: میکروپلاستیکها عمدتاً از تجزیه پلاستیک PET (پلیاتیلن ترفتالات) بطریها ناشی میشوند. فرآیندهای تولید، حملونقل و حتی باز و بسته کردن درب بطری، این ذرات را آزاد میکند. مقاله اشاره میکند که گرمای محیط – که در تابستانهای گرم کابل شایع است – میتواند این آزادسازی را افزایش دهد.
- خطرات سلامتی: مصرف روزانه آب بطریشده میتواند منجر به ورود میلیونها ذره پلاستیکی به بدن شود. این ذرات با اختلالات هورمونی، التهابات مزمن، مشکلات گوارشی و حتی افزایش خطر سرطان مرتبط هستند. مطالعات حیوانی نشان داده که نانوپلاستیکها میتوانند به مغز، کبد و ریهها نفوذ کنند. برای شهروندان کابل که ممکن است روزانه ۲-۳ لیتر آب بطریشده مصرف کنند، این به معنای مواجهه مداوم با این تهدید است. مقاله تأکید میکند که کودکان و زنان باردار بیشتر در معرض خطر هستند، زیرا سیستم ایمنی آنها حساستر است.
- مقایسه با آب لولهکشی: جالب است که مقاله به نقل از سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) اشاره میکند که آب لولهکشی در کشورهای توسعهیافته اغلب کمتر آلوده به پلاستیک است، اما در مناطقی مانند کابل، جایی که سیستمهای تصفیه ضعیف هستند، انتخاب بین دو شر بدتر میشود.
راهحلهای پیشنهادی
پیشنهادهایی برای کاهش این خطرات وجود دارد که میتواند برای شهروندان کابل مفید باشد:
- استفاده از فیلترهای خانگی: سرمایهگذاری در سیستمهای تصفیه آب مانند فیلترهای کربنی یا اسمز معکوس، که میتوانند میکروپلاستیکها و آلایندههای دیگر را حذف کنند. این روش ارزانتر و پایدارتر از خرید مداوم بطری است.
- کاهش مصرف پلاستیک: انتخاب بطریهای شیشهای یا فلزی برای ذخیره آب، و اجتناب از گرم کردن بطریهای پلاستیکی.
- سیاستهای دولتی: نیاز به استانداردهای سختگیرانهتر برای تولید آب بطریشده در افغانستان، و سرمایهگذاری در زیرساختهای آب شهری. سازمانهایی مانند بانک جهانی میتوانند در پروژههای بهبود آبرسانی کمک کنند.
- آگاهی عمومی: کمپینهای آموزشی برای اطلاعرسانی در مورد خطرات میکروپلاستیکها، که میتواند از طریق رسانههای محلی مانند تلویزیون و شبکههای اجتماعی گسترش یابد.
در نهایت، مشکل آب در کابل نمادی از چالشهای بزرگتر توسعه پایدار در افغانستان است. در حالی که آب بطریشده یک راهحل موقت به نظر میرسد، دادههای علمی نشان میدهد که این انتخاب میتواند سلامت عمومی را به خطر بیندازد. زمان آن رسیده که مقامات و شهروندان به سمت راهحلهای بلندمدت مانند بهبود سیستمهای آبرسانی حرکت کنند، تا وابستگی به پلاستیکهای آلودهکننده کاهش یابد. اگر این روند ادامه یابد، نسلهای آینده نه تنها با کمبود آب، بلکه با عواقب سلامتی ناشی از آلایندههای مدرن روبرو خواهند شد.